Lars Hermodsson, korice švedskog izdanja knjige Goterna: ett krigarfolk och dess Bibel. Knjiga je reprintana u Bosni u prevodu Nurije Agića; izdavač: Vrijeme – Zenica, 2010.
Piše: Nurija Agić
Prijevod teksta švedskog profesora Larsa Hermodssona sa naučno-popularnom historijom o Gotima, ujedno je prva u svojoj vrsti i na ovu temu, ikada objavljena knjiga na bosanskom govornom području. Da bi bosanski ili uopće južnoslavenski čitalac mogao da razumje suštinu poruke sadržane u ovoj knjizi, neophodno je da se prethodno osvrnemo na neka od bitnijih historijskih kretanja, vječno zagonetnog prostora evropskog jugoistoka, što se u novijoj historiografiji uglavnom terminološki svodi na njegovo zapadno i periferno područje, tj. Balkan.
Osnovno pitanje je vjerodostojnost aktuelnih dokumenata kao podloge na kojoj je ispisana antička i ranosrednjovijekovna historija Mediterana i njegovog, evropskog zaleđa?
Ovdje moramo imati na umu činjenicu da je pismenost bila vijekovna privilegija vladajućih krugova, u ovom slučaju Crkve kao izrazito uticajne državne duhovne institucije. U kolikoj mjeri je bilo u interesu vladajuće klase da se pučanstvo informiše iz prve ruke i uz to još i na narodnom govoru, govori nam činjenica da je Jan Hus, češki crkveni reformator zbog toga bio optužen i javno spaljen na lomači u gradu Konstancu na Bodenskom jezeru godine 1415. Nešto više od jednog stoljeća poslije, tačnije 1517, objavljivanjem svojih ”95 teza”, projektuje Martin Luter, crkveni katolički reformatorski pokret, koji se ubrzo pretvara u masovni vjersko-socijalni pokret njemačkog protestantizma, posebno u centralnoj i sjevernoj Evropi, da bi eskalirao i potrajao kroz tridesetogodišnji krvavi obračun seljaka i nižeg građanskog staleža protiv kraljevske i plemićke oligarhije ”u ime Boga”.
Ovo su samo neki od niza poznatih primjera crkvenog duhovnog terora i održavanja ekskluzivnog monopola na istinu, što je uostalom u nekim svojim segmentima naslijeđeno i u arapskoj monoteističkoj verziji institucionalizirane vjere sve do pod kraj 19-tog stoljeća, dok u nekim drugim oblicima monoteističko tutorstvo dogme i demagogije nad neupućenim masama i dalje traje na svim stranama svijeta.
Sa nekim manjim izuzecima bugarskih spisatelja, može se bez predumišljaja reći, da u južnoslovenskoj literaturi i ne postoji neka ozbiljnija rasprava na temu o Gotima, ovome, pri seobama nordijskih naroda vodećem plemenu u velikoj etničkoj skupini Istočnih Germana.
Iz ionako fragmentarnih, uglavnom perifernih zapisa i djelimično sačuvanih djela antičkih putopisaca i historičara, isključivo rimske ili grčke provenijencije, od strane naših spisatelja vađeni su po potrebi minijaturni tekstualni isječci, koji su potom, kao namjenski preparirani segmenti, ugrađivani u višetomne romantičarske historije ili nacionalističke povijesti, nekih, krajem devetnaestog stoljeća iz mitskih i epskih predanja vaskrslih, balkanskih (vele)nacija.
Gregor Čremošnik (24. 2. 1890 – 12. 11. 1958.) slovenski historičar koji se bavio i istraživanjima bosanske povijesti i koji je prvi srednjovjekovnu bosansku historiju povezao sa zbivanjime iz vremena gotske prisutnosti na prostorima današnje Bosne i Hercegovine.
Ipak, moram ovdje pomenuti Gregora Čremošnika, Slovenca koji je dobar dio aktivnog i naučnog života između dva svjetska rata proveo u Sarajevu i Dubrovniku, gdje je sa posebnom pažnjom izučavao raniju bosansku historiju. Doktor historijskih nauka, gospodin Čremošnik je prvi i poslednji, zapravo jedini ozbiljniji naučnik s naših prostora koji je srednjovjekovnu bosansku historiju izravno povezao sa duhovnim zbivanjima i strujanjima iz vremena seobe istočnih Germana.
Ipak, izgleda da je već tada udario na klasične prepreke, koje su redovno postavljali režimski ”stručnjaci” svakome ko se usuđivao izaći izvan zaokruženog i dozvoljenog vidokruga. Jer na jednom mjestu kaže Čremošnik: – Ničija historija u Evropi nije ispunjena tolikim zagonetkama, neriješenim i nerješivim pitanjima kao što je to historija srednjovjekovne Bosne!
… Pri tome su Istočni Germani na Balkanu pomenuti tek usputno, u zaglavlju ili priopćenju nekih od gore navedenih historiografskih monologa. Ukupan pisani materijal o tome svakako bi stao u jednu škrto sročenu napomenu, da su se Istočni Germani kao neka strašna, ali kratkotrajna vremenska nepogoda sručili na balkanske prostore i u istom dahu (bez traga) nestali iz historije, ostavljajući iza sebe, “barbarima” svojstvenu materijalnu pustoš u zgarištima i ruševinama. Činjenica jeste da su Istočni Germani bili uglavnom ratnici, ali ne manje i ne više od svih onovremenih plemena, plemenskih zajednica i cijelih imperija, koji su na gore pomenutim geografskim i historijskim prostorima jugoistočne Evrope, pod kraj antičkog i s početka srednjevijekovnog razdoblja, neposredno sudjelovali u sudarima svjetova, što su se u naizmjeničnim okršajima smjenjivali među nebrojenim galsko-keltskim armadama sa zapada, oklopnim rimskim legijama s juga, hunskim jahačima apokalipse sa istoka i strašnim barbarskim hordama sa sjevera.
Mi danas, milenijumima udaljeni od vremena i prostora ovdje opisanog, ne možemo, a da se ne upitamo, šta je bio stvarni motiv tih masovnih seoba cijelih plemena, pokreta i pohoda koji su svoje polazne tačke imali na prostorima današnje Skandinavije, Male Azije, Perzije, pa čak i Mongolskih stepa, te skoro svih priobalnih oblasti Mediterana, dakle uključujući i sjeverne obale Afrike, da bi se potom manje više, nakon mnogo generacija što su stasale u apsolutnoj neizvijesnosti i avanturama, dobar dio preživjelih vratio ponovo tamo odakle su bili pokrenuti? Oni koji su ostajali na stazama ratničkih seoba su uglavnom pojedinačni dijelovi mase koji su se iz raznih razloga izdvajali iz cjeline, neko udajom ili ženidbom, neko uobičajenim prelaskom u plačeničke tabore na drugoj strani crte razdvajanja, a mnogi su jednostavno bili siti vječnog pokreta i besmisla u borbi za opstanak putem ubijanja, pljačke i zaposijedanja tuđih prostora i imanja, te su se tamo gdje su se zaticali i možda najduže boravili, prepustili asimilaciji u postojeće domorodačke etnose i integralne sjedilačke nacije.
Mi isto tako danas dobro znamo da su svi ratovi, bez razlike, imali za cilj osvajanje i zaposijedanje tuđeg kolektivnog vlasništva, te porobljavanje ili obespravljivanje zatečenog stanovništva. Znamo i da se zaposjednuto teško moglo trajno održavati u vlasti osvajača, pa je svaki pad i propast nekog od takvih ”kraljevstava” u stvari bio bogom dan povod da do izražaja dođe osnovno zanimanje svakog ratnika, a to je u povlačenju pljačkanje svega što je imalo neku materijalnu vrijednost, a što se u ratničkom bon-tonu naziva i danas ubiranjem i sakupljanjem ratnih trofeja!
Naslov knjige odredio je i njen sadržaj, to jeste suštinu poruke.
Hermodsson u naslovu kaže da su Goti narod ratnika, ali u sufiksu rečenice podvlači da su oni isto tako i tvorci vlastite “Svete Knjige”, (Biblije) što bi, s obzirom na vrijeme zbivanja od prije 1.700 godina, bilo uporedivo sa svakim od kasnijih velikih ljudskih otkrića i poduhvata na ovom planu, kao Gutenbergovom štamparijom, Morzeovom azbukom, dešifriranjem egipatskih hijeroglifa ili stvaranjem binarnog (elektronskog) sistema pisanja i komuniciranja.
Nebrojena mala i velika kraljevstva ili carstva nicala su tokom seoba naroda, trajala i nestajala kroz vijekove. Oronule ili rekonstruisane zidine bezbrojnih utvrda i mahom neprepoznatljivih monumentalnih građevina u reljefnom pojasu od obala Crnog mora, Mediterana, sve do obala Atlantika na suprotnom kraju evropskog kontinenta, danas su nijemi svjedoci veličanstvenih kolektivnih htijenja i namjera nekih, nama danas koliko dalekih, još više neshvatljivih onovremenih ljudskih vrsta. Na ovakvim primjerima historija je potvrdila prastaru istinu, da materijalna dobra, ma gdje i od koga u svom obimu i sjaju da su stvarana, posjeduju ipak samo prolaznu, krajnje krhku kulturološku vrijednost i često več u slijedećoj generaciji mnoga od njih bivaju prepravljena, preimenovana, nerijetko sasvim zanemarena ili trajno zaboravljena kao takva.
Međutim, duhovna podloga na kojoj je neka ljudska zajednica u određenim vremenskim okolnostima zasnovana, u ovom slućaju zajednica Dobrih Bošnjana, bez obzira na sva potonja unutrašnja ili okolna zbivanja i kretanja kroz historiju, opstaje skoro netaknuta u svom izvornom smislu i bitku. Prihvatanje prirodnih različitosti kao neminovnih elemenata unutar evolutivne harmonije, prenosi se lančano kao vječni kalem s jedne na drugu generaciju.
Od rijeke Drine na istoku, do današnje Španije i Atlantskog okeana na zapadu: Gotsko kraljevstvo u trenutku smrti kralja Teodora 526.
Na osnovu jedinstvene duhovnosti koja je čak i u svom genetskom jezgru skoro netaknuta preživjela u jednom velikom dijelu bosanskog naroda, može se pouzdano prepoznati trag onih zbivanja, koja su u kulturnom prilogu ove knjige djelimično predstavljena i mjestimično u svojoj biti dosta detaljno i obrazložena. Da navedemo samo nekoliko nezaobilaznih historijskih podataka:
- Početkom trećeg stoljeća n. e. u trajnim sukobima sa rimskim legijama na Dunavu, iz crnomorskog zaleđa provaljuju i naseljavaju se prvi nordijski “barbari” na područje današnje Bugarske, koji ubrzo dobijaju status rimskih saveznika (foederati)
- Sukobi sa Rimljanima ni tada ne prestaju i posebno su izraženi u nastojanjima “barbara” da se izbore za pravo samostalnosti u organizovanju vlastite zajednice, kako prostorno tako i kulturološki.
- Početkom četvrtog stoljeća, zbog aktuelnih društvenih zbivanja na istočnim granicama rimske imperije, uglavnom zbog permanentne ugroženosti ovog dijela carstva od masovnih provala ”barbara”, prenosi se rimska prijestolnica sa cjelokupnom dvorskom administracijom iz Rima u Bizant, potonji Konstantinopolj (Carigrad).
- Istovremeno se ukupan zbir najrazličitijih religioznih shvaćanja i pravaca, na ovom dijelu carstva oblikuje i manifestuje u masovnom pokretu nazvanom u historiji hrišćanstvo, po navodnom jevrejskom mesiji Isahu, grčki Hristos=sveti čovjek), a po krstači u obliku slova T, rimskoj antičkoj drvenoj spravi za mučenje političkih protivnika, na kojoj je živ razapet, mučen i ubijen isti mesija, kršćanstvo, koji (pokret) poslije prvog crkvenog koncila u gradu Nikeji (Nicaea 325) ubrzo potom pod dosta tajanstvenim okolnostima stiče svojstvo snažne državne institucije.
- Sukobi među duhovnim velikodostojnicima oko svojstva Više Sile po ljudskom shvaćanju, nastali još u samom povitku krščanstva, poslije Nikeje dobijaju svoje filozofske temelje u organizaciji prve velike crkvene opozicije unutar ovog, još uvijek više socijalnog nego religioznog pokreta.
- Predstavnik opozicije, presbiter Arius od Aleksandrije, pošto nije dobio podršku cara, biva po kazni protjeran izravno sa Nikejskog koncila na opasne i nemirne istočne granice carstva, tačnije u grad Sirmium, danas Srijemska Mitrovica.
- Ironija sudbine je htjela da Arius ubrzo uspostavi živi kontakt sa germanskim (nordijskim) duhovnim predstavnicima, gdje su se Goti, s druge strane rimskog limesa na Savi i Dunavu (Dacija) danas Srijem, kao vladarska vrsta već dugoročno bili ustoličili.
- Prisustvo crkvenih misionara i nasilno pokrštvanje stanovništva rimskog carstva nije zaobišlo ni Istočne Germane, ali je kod njih ovaj proces izazvao velike nemire i pobune među predstavnicima tradicionalne (politeističke) narodne vjere, pa je upravo ovdje biskup Arius, kao rimski pobunjenik, našao svoje prve vjerne evropske saradnike i sljedbenike.
- U procesu vjerske polarizacije među Gotima, kristališe se grupa učenih sljedbenika “kr(i)st(i)jana”(!) oko Vulfila (u grčkim izvorima Ulfila – Mali Vuk, Vukčić), koji ubrzo od bizantskih velikodostojnika biva promovisan u prvog gotskog biskupa.
- Vulfila (Wulfila) pravi prvi prijevod biblijskih tekstova (jevanđelja) na gotski, pri čemu stvara sasvim novo pismo, to jeste novi gotski alfabet, te slijedom svog misionarskog djelovanja, pridobija sve više sljedbenika među onim Gotima koji su odbijali ratovanje kao životni smisao i osnovno zanimanje.
- Ovoj izdvojenoj grupi sam car Konstantin II. izdaje istovremeno dozvolu za prelazak na rimski teritorij, ali i tapiju na zemlju kao prostor za kolektivno nastanjivanje.
- Najvjerovatnije već uveliko etnički izmiješana sa starosjedilačkim slavenskim kulturnim elementom, ali duhovno predstavljena od Gota, opredjeljena za bavljenje poljoprivredom i stočarstvom, negdje u današnjoj Bugarskoj i sada na “svojoj zemlji”, ova pacifistički orijentisana ljudska skupina od historičara u potonjoj literaturi stiče naziv Mali Goti.
- Kasniji spisatelji historijskih djela jedino još mogu da zabilježe sasvim proizvoljno, kako su Mali Goti, pri kraju nemirnog perioda seobe naroda, navodno nestali bez traga iz historije jugoistočne Evrope .
Od više posebno zanimljivih dijelova knjige, izdvojio bih u prvom redu “gotski alfabet”, koji u suštini nije ništa drugo nego izvorno pismo iz kojeg je izvedena slavenizirana “bosančica”.
Vulfilovo pismo, sastavljeno pretežno od grčkih slova, nešto latinskih i runskih znakova, sasvim sigurno je poslužilo za podlogu i nekim bugarskim monasima koji su postepeno napuštali “Kirilovu” glagoljicu i prihvatali “Ulfilovu” goticu, stvarajući od nje prvo sveslavensko crkveno pismo, što je svoje svjetovno mjesto na evropskom istoku, isključivo među Slavenima, steklo tek trinaest stoljeća kasnije, u vrijeme vladavine ruskog cara Petra velikog; (1672 – 1725.)
Na drugo, ne manje značajno mjesto za našu, bosansku historiografiju istakao bih mirotvorni sadržaj prve gotske Biblije Codex Argenteus), te njenu heretičnost u odnosu na Jeronimovu “vulgatu” i sve ostale, ranije ili kasnije rimske i grčke, to jeste kršćanske ili hrišćanske prijevode hebrejskih ili grčkih (izvornih) tekstova, (Jevanđelja, Starog ili Novog zavjeta, Apostolskih pisama…)
Lijevo: Stranica rukopisa Codex Argenteus (Srebrena Biblija), Vulfilov prijevod Biblije na jezik Gota. Paralelizmi Vulfilove gotice i bosančice Dobrih Bošnjana sasma su jasno uočljivi.
Kriminalizirana politika, na Balkanu permanentno utemeljena od rimskih ratova i nekih cezara-psihopata, preko vladavine neprikosnovenih crkvenih institucija zapadne ili istočne robovlasničke provinijencije, oličena u slovu famoznog »Dušanovog Zakonika«, personificirana u svojoj nepismenoj i neprosvijećenoj vladarskoj oholosti, sve do naših dana, uvijek je nemilosrdnom i samovoljnom silom primjenjenog zakona određivala šta je lažno, a šta istinito u, i na ovom svijetu.
Sa svakim novim vladarom i sivom svitom njegovih sljedbenika, pojam sadašnjeg vremena biva ukinut, ukupna prošlost podanika u novoispisanim knjigama prepravljena prema vlastitoj potrebi, budućnost, fokusirana prizmom nove vlasti pristrasno i jednostrano, beskrajno svijetla, sve do nove smjene jahača na redovno silom otetom prijestolju i na grbači u jaram upregnutog, surovim zakonicima oslijepljenog, ogluhlog i onijemjelog, božanstveno izmanipulisanog naroda.
U gore navedenim vijekovnim okolnostima surovog državnog terora izostajale su sve važnije, ozbiljnije i nepristrasne naučne studije na ključne historijske teme.
Poznato je da su se kod nas i na najkompleksnija historijska pitanja, zvanično ispisivali priprosti, ali redovito konačni odgovori, da bi se zatim na osnovu njihove, u samom sistemu državne uprave ugrađene kadrovske samovolje među režimskim intelektualcima decenijama dugo vodile sasvim nepotrebne, neozbiljne i bolesno monotone kvazinaučne rasprave.
O upotrebi termina Bogumili
U ovom kontekstu bih od vodećih krivokaza ove vrste u novijoj bosanskoj historiji pomenuo termin Bogumili. Ova crkvena kovanica je samo jedan u nizu namjenski preduhitrenih virusa, redovno ubacivanih sa strane u bosansku historiografiju i što je posebno pogubno, u zvanične školske i historijske udžbenike. Da bi se pod kraj devetnaestog stoljeća, u jeku pisanja romantičarskih ili u iskrivljenoj mitologiji utemeljenih historija, u dalekoj budućnosti (nekih) zamišljenih južnoslovenskih (vele)naroda, objasnilo porijeklo bosanske narodne vjere, to jeste srednjovijekovne bosanske hiže i na desetine tisuća (preživjelih) srednjovijekovnih nadgrobnih spomenika, stećaka, (kamenih spavača) jedinih preostalih monumentalnih tragova i svjedoka stvarnog postojanja ranosrednjovijekovne bosanske kulture i u njoj ponikle autohtone bosanske duhovnosti, na prečac se, (kako se, tada več dobrim dijelom islamizirani Bošnjani ne bi dosjetili Vulfile i Malih Gota), u zvaničnu historiju unosi minijaturni isječak zapisa nekog bizantskog (katoličkog!) popa-putopisca iz desetog stoljeća, (Kozmas) koji pri tome pominje opet nekog drugog bugarskog popa-buntovnika po imenu Bogumil.
Po ovako skrojenoj (iskonstruisanoj) predpostavci izvorna i temeljna historija kulturnih kretanja u bosanskom narodu kvazinaučno biva svedena na djelovanje bugarske kršćanske sekte, čiji sljedbenici, imenovani po svom vođi, svojim prisustvom i djelovanjem na Balkanu, jedino u Bosni nalaze tako plodno duhovno tlo za svoje sektaško djelovanje, da u nastavku balade od “beznačajne Porfirogenitove zemljice Bosne”, stvaraju snažnu i vodeću srednjovijekovnu državu na Balkanu.
U mnogim sačuvanim zapisima sa stećaka, kao i u djelimično sačuvanim originalnim srednjovijekovnim tekstovima bosanskih misala i Jevanđelja, nikada i nigdje nije pomenut bilo kakav naziv, zapisan ili uklesan termin ili toponim vezan uz ime Bogumil. Ako ovaj podatak usporedimo sa vjerskim tradicijama kod mnogih drugih naroda ili čak sa tzv. svjetskim univerzalnim religijama, vidjet ćemo da su kumovanja djece imenom osnivača ili glasnika svake takve vjere, bivala u dotičnim kulturama posebno njegovana i prenošena s koljena na koljeno kroz mnoge generacije.
Da li je nekada u srednjovijekovnoj Bugarskoj, u nizu ustanaka i pobuna potlačenih slojeva stanovništva, zaista i postojao vjersko-socijani pokret kojeg je predvodio neki bizantski/slavenski pop po imenu Bogumil, pitanje je na koje crkva nikada nije dala svoj konačan i zadovoljavajući odgovor? Paušalno imenovanje nekog pokreta nije nikakav izuzetak u ukupnoj, kako svjetovnoj, tako i crkvenoj nauci, jer i samo hrišćanstvo, izvorno svojevrsna antička revolucija ugnjetenih (maloazijskih) stanovnika-robova rimske imperije, načelno za pravdu i istinu u ime Boga u nebu, dobilo je na zemlji svoje ime po legendi o navodnom duhovnom vođi ove revolucije.
Iako savremena nauka nikada nije mogla da pronađe ni najmanji trag o stvarnom onovremenom postojanju takvog čovjeka i njegovog pokreta, to nimalo nije smetalo potonjim rimskim (režimskim) dogmaticima, da od nepovezanih fragmenata iskonske i bajkovite ljudske želje, sazidaju čvrstu svjetsku vladarsku instituciju, rimsku crkvu, koja (još uvijek) apsolutistički i trajno polaže pravo na duhovno predstavljanje apstraktne Više Sile »u ime Oca, Sina i Svetog duha«, među svim ljudima na ovoj, po crkvenoj “nauci” ravnoj plohi, danas zvanično okrugloj planeti Zemlji.
Sukob tumačenje svojstava Više Sile kao polazište
tragedije bosanskih ljudi
Na ovom mjestu historijskih zbivanja utemeljena je i cjelokupna, kako kulturna i politička tragedija bosanskih ljudi. Ispočetka su to bili samo terminološki (niceanski) nesporazumi među antičkim istaknutim misliocima u različitim krugovima učenih i upućenih ljudi, koji su se od iskona bavili problemom formulisanja onih pitanja, na koja su se tražili odgovori koji život znače, da bi na kraju historije, koju su uvijek ispisivali pobjednici, bili trajno formulisani kruti dogmatski antagonizmi u procesu uspona i učvršćivanja kršćanstva na pijedestalu vrhovne institucije unutar surovog robovlasničkog sistema Rimske imperije.
Imperator Konstantin sluša izlaganja Ariusa na Nikejskom concili 325, o supermaciju Boga-Oca, koji nema početak, nad sinom, koji ima početak.
Več pomenuta crkvena opozicija na čelu sa biskupom Arijusom od Aleksandrije, iako u carskoj nemilosti, nije u vremenu gubila ništa od svoje snage sadržane u humanom metodu i što je posebno važno istači, u antičkoj logici utemeljenom empirijskom prilasku iskonskim ljudskim problemima.
Teološko-filozofski sukob u polju tumačenja svojstva Više Sile pretvorio se u političku borbu pravednih protiv nepravednih, to jeste rat predstavnika logike, kao jedinog mogučeg misaonog izvora svjetlosti na zamračenom putu ka mogućoj istini, i predstavnika dogme i demagogije, bogomdanih sredstava kojima se despotski od pamtivijeka sigurno manipulisalo prostim (večinskim) dijelom neupućenih pripadnika pri organizovanju bilo kakve i ma koliko brojne ljudske zajednice.
Sukob Germana i Romana na evropskom jugu u pomenutom antičkom razdoblju bio je pored ostalog, sasvim izvjesno i sudar nordijske logike sa latinskom romantikom, što se vremenom pretvorilo u stoljetne etničke netrpeljivosti i međusobna trvenja, u historiji nazivanim ratovima civiliziranih Rimljana protiv divljih Germana (barbara).
U vrijeme prelaznog perioda kasne antike i ranog srenjevijekovlja, kada su se seobe naroda na jugu evropskog kontinenta nalazile u svom poslednjem ciklusu, iscrpnim ratovima vođenim od vrlih vojskovođa ortodoksnog i krajnje ekstremnog bizantskog cara Justinijana sa istočne i kaznenih ekspedicija papskih legija sa vojskom prvog »rimskog cara germanskog etnosa«, Karla velikog i njegovih pokatoličenih istočnogermanskih Franaka s druge, zapadne strane, a sve protiv ostatka samostalnih geopolitičkih prostora Istočnih Germana, doslovno Ostrogota, Vizigota, Langobarda i drugih na tradicionalnim potezima Zapadnog rimskog carstva, prostor antičke Ilirije pripadao je Kraljevstvu Istočnih Gota i u svom geografskom reljefu od današnje Slovenije do Srbije i Albanije, sa neprohodnim klancima, klisurama i gustim prašumama predstavljao idealno mjesto za zbjegove, kako civilnog, tako i vojnog ostatka plemenskih zajednica.
Runestone: Kameni spavač u Švedskoj
I danas postoji više prisutnih pokazatelja da je srednjevijekovni prostor centralne Ilirije, preciznije, Dalmacije onovremeno naseljavan istovjetnom ljudskom vrstom u kojoj su prisutne dvije socijalne struje, sa istoka pretežno duhovna, koja je trajno i samobitno izražena u specifičnom vjerovanju bosanskog čovjeka u Višu Silu i sa zapada ratnička, dakle svjetovna, koja je u svom ostatku ipak ostala promotorom u organizaciji i održavanju bosanske državne samostalnosti. Dakle iz pravca Bugarske »Mali Goti« ili narod koji je slijedio biskupa Vulfilu, a iz sjeverne Italije, ostatak »velikog naroda« koji je slijedio kralja Teoderika.
Evo nekoliko uputstava u problematiku ove vrste:
1. Nadgrobni spomenici, danas stećci, poznati kao isključivo bosanski duhovni izraz sa izvornom pismenošću naroda, u svojoj masovnosti pokrivaju uglavnom istočne i centralne bosanske državne i etničke prostore, a u izvedbi amorfno i što je posebno zanimljivo, tekstualno i namjenski se mogu uporediti sa megalitima iste starosti koji se i danas nalaze na dijelovima Skandinavije, poglavito u području pokrajine Uppland..
2. Zapadni dio bosanskog stanovništva je bio i ostao više svjetovno orijentisan i trajno više ratnički raspoloženiji od svoje istočne braće, a »romansko« porijeklo« sa prostora Sjeverne Italije, Katalonije i Provanse, posebno se ogleda i djelimično svjedoči u ostatku sjevernodalmatinskih i zapadnobosanskih toponima.
Lijevo: Stećak gosta Milutina, Zemaljski Muzej Sarajevo
Sve ovo moguće je i šire i dublje potkrijepiti detaljnijim empirijskim i nepristrasnim izučavanjem ukupne veze realne historije jugozapadne Evrope sa periodom seoba nordijskih plemena i u seobama nastalih plemenskih zajednica multikulturnog, ali mono-religioznog, arijanskog karaktera. Zajedničko gore pomenutim stranama u bosanskom narodu je tradicionalno bila »vjera«, to jeste gotski arijanizam, vjerovanje koje je od početka bilo prokleto i proglašeno herezom (krivovjerjem) od strane rimske crkve, ali je zato stalno podržavano i intenzivno branjeno od svih vladajućih slojeva u bosanskoj kraljevini kao izvorno narodno duhovno blago, narodni izraz volje i vjere u društveni poredak u kojem nikada nije bila poznata niti najmanja socijalna buna stanovništva ili bilo kakva druga vrsta trajnog narodnog nezadovoljstva prouzrokovana nekim nehumanim vidom društvenog uređenja i poretka .
Jer od svih poznatih pisanih dokumenata, prvenstveno razmjenjivanih pisama i izravno izdavanih ratnih uputstava protiv omraženih bosanskih heretika od strane rimskog pape sa njegovim saveznicima u bosanskom srednjevijekovnom okruženju, največe čuđenje se ističe u »neobjašnjivoj i neshvatljivoj podršci i izravnoj zaštiti heretičkih prvaka i propovijednika od strane bosanske vlastele, pa i samog kraljevskog dvora….«
Dakle, bosanska vjera nije bila nikakva sekta, još manje stvar nekih ubogih bogomoljaca i asketa. Razvoj događaja koji su uslijedili najezdom turskih Osmanlija s kraja 14 i početkom 15 stoljeća i skoro nečujnim i bezbolnim prelaskom cijelog naroda iz jednog u drugo duhovno biće, govori mnogo u prilog korijenite sličnosti između bosanske verzije krstjanskog Arijanizma i učenja Islama koje je sobom donijela turska ulema.
Međutim, mi danas, posebno u Bosni raspolažemo sa jako malo i to nepovezanih podataka, mahom isječaka iz raznih kronika, putopisa, vladarskih povelja, papskih pisama, privatnih misala i Jevanđelja, a i to sve skupa nije dovoljno empirijski i nepristrasno istumačeno. Ova knjiga je prvi, možda nedovoljan, ali ipak odvažan pokušaj uspostavljanja jedne od bitnih karika u isprekidanom historijskom lancu stanja i zbivanja u i oko Bosne, od njenog postanka do dana današnjih.
Islamizacija Dobrih Bošnjana –
prelaz iz bosanske verzije krstjanskog Arijanizma u duhovno biće Islama
Bilo bi nezahvalno ulaziti u periferne teološke rasprave o realnim razlozima za srednjovijekovno ukorjenjivanje, sa Osmanlijama prispjele i iz druge ruke prenesene, islamske vjeronauke upravo među Dobrim Bošnjanima tako duboko, da je i danas bosansko muslimanstvo, dakle vjera, osnovni kolektivni identitet i poveznica pojedinca sa državom, sa zemljom, sa historijom i ukupnom bosanskom kulturnom tradicijom.
Šta je to što je propušteno u pisanju historije naroda jugoistočne Evrope i nekih mediteranskih zemalja?
Da li je to od strane historiografa bilo svjesno, namjerno, tendenciozno ili pak nenamjerno učinjeno, ne znajući, ne shvatajući dubinu, širinu i bremenitu patnju mnogih ljudskih generacija od Ukrajine, preko Bugarske i ostalih južnoslavenskih zemalja i naroda, kroz mnogo burnih i krvavih stoljeća, presudno je pitanje za buduće historičare?
Hermodsson je svoj tekst knjige, po ustaljenom literarnom običaju svijeta kojem pripada, prilagođavao čitalačkim krugovioma evropskog zapada, pa su propusti u podrobnijem opisivanju ili svestranijem tumačenju nekih “balkanskih zbivanja” sa ostacima materijalnih dokaza na terenu i autentičnim svjedočenjima u preživjelim kulturama stanovništva, naravno izostali.
A koliko su intelektualni krugovi danas u Švedskoj (ne)upoznati sa ukupnim bosanskom historijskim i kulturološkim zbivanjima, govori između bezbroj ostalih i jedan, krajnje nemio podatak; naime, na univerzitetskoj biblioteci u Uppsali, gdje je uostalom trajno izložen jedini sačuvani primjerak “Gotske Biblije” (Codex argenteus), nikada nije postojao i još uvijek ne postoji ni najmanji trag literaturi koja se bavila problemom bosanskih nadgrobnih spomenika – stećaka ili bosanskim pismom bosanicom.
Sve ovo i mnogo toga ostalog što se može svrstati u ovu vrstu podataka, potvrđuje ideološku prirodu visokih kulturnih institucija na našim prostorima i njihov režimski, podanički, dakle trajno oportunistički karakter.
Nordijska državotvorna kultura, prenošena našim prostorima pri seobama naroda od kasnoantičkog do ranosrenjovijekovnog razdoblja, uticala je nesporno i na društvena strujanja i odnose, koji su između ostalog iznjedrili svojevrstan rani »nacionalni« embrio, utemeljen u permanentnom, živom otporu antičkoj i prije svega robovlasničkoj Rimskoj imperiji, sa naglašenim akcentom slobodarske i duhovne samobitnosti, te neophodne ekonomske neovisnosti kolektiva, kao preduvjeta za praktično ostvarivanje autohtone čistote i faktičke trajnosti bosanskog etnikuma.
(Za bosanskepoglede.com priredio: N.F.)