Paja Jovanović, 1859 – 1957, Borba petlova.
Nihad Filipović
Na kraju krajeva, ljudi su oni koji “pale i gase svjetlo” i oni koji su “spavači”, a povijest civilizacije i svako Novo vrijeme je robovlasništvo, tj. odnos nadčinjavanja i podčinjavanja.
Ako je prva lekcija civilizacije podčinjavanje, onda je njeno pogonsko gorivo razmjena i prodajem-kupujem odnos. Kroz tu optiku gledano, vazda vladaju oni koji su ovladali i osvojili poziciju “paljenja i gašenja svjetla”. To su oni koji imaju. Oni vladaju podčinjavajući one koji nemaju, a ono što ih goni u poziciju nadčinjavanja je sebični gen održanja i produženja u vremenu.
Oni koji nemaju (nemanje u smislu ovladavanja moći “paljenja i gašenja svjetla”), slijede puteve utrte. Oni su spavači i u poziciji podčinjavanja. Ono što ih tako pozicionira u socijalnom ambijentu je takođe sebični gen održanja i produženja u vremenu; jer naglo buđenje (revolucija) uvijek nosi rizik (koji nužno ide uz nasilje) održanja sebičnog gena, gdje sve skupa može prevrnuti u tragediju nasilne smrti.
Zato spavači (zbog iskonskog straha, tj. straha od nasilne smrti), prihvataju stanje u kome jesu, ali povratno, poput zategnutog federa, nastoje takođe imati, pa da i oni priđu onima koji vladaju i u krajnjem i sami postanu njihov dio. Šta su revolucije, nego nasilni prevrati spavača koji nemaju i nisu vlast, e da bi se našli u poziciji onih koji imaju i jesu vlast.
Pri tom, revolucije mogu biti izraz socijalne nužde, a mogu biti i izraz socijalne manipulacije.
U prvom slučaju, revolucije su historijska nužnost, košmarno buđenje spavača, egzistencijalni poriv u percepciji, izčitavanju i razumijevanju metaforičnog, kolektivnog sebičnog gena, (jer to je uistinu ono što pokreće mase, ne ideje, one su duhovna energija avant-garde; mada sebični gen, jasno, jeste biološki motor i jednih i drugih, tj. i tijela i duha). Dakle, impuls sebičnog gena, demonstriran kroz odnos duše i tijela, goni ljude u rizik nasilja, pošto evolutivni “hod” i mijenjanje, zahtijeva vrijeme, a vremena (u njihovoj percepciji) više nema.
U drugom slučaju revolucije su historijski surogat – poput robe koja zamjenjuje neku drugu robu, ali joj nije jednaka po vrijednosti.
Revolucija uvijek ima avant-gardu: od filosofa i književnika do ubica u selima i gradovima. To su oni koji profitiraju od nasilja; oni koji prevrnu iz pozicije hoda putevima utrtim, u poziciju paljenja i gašenja svjetla; oni što su prešli put od nemanja do imanja. Oni profitiraju od nasilje ili gube glavu na giljotini i završavaju u poniženju.
Starovremeni Platon je smatrao da filosofi, jer vladaju idejama, trebaju da vladaju i društvom, a ovovremeni, ili da kažem, bliže nama, ovim koji danas jesmo, Karl Poper je smatrao da su svi ljudi filosofi. Znamo da nisu, ali to se Poper malo zezao sa rajom, koja je vazda godilo demagoško podilaženje, jeftino novo ruho, koje se, poput kineskih jeftinih stvarčica, raspadnu na prvoj kiši.
I tako smo opet na klasičnom odnosu civiliziranih zajednica, znači na robovlasničkom odnosu proizvodnje -prodaje – kupovine. To je sva mudrost vlasti, pa i one demokratske: uvjeriti recipijenta i kupca da je roba kvalitetna i kada je bofl. S tim da demokratska vlast, jer je u poziciji paljenja i gašenja svjetla podložna odgovornosti pred spavačima, ipak nastoji ne lagati, te robu prodaje prenaglašavanjem njenih kvaliteta i prećutkivanjem njenih slabosti, dočim nedemokratska vlast, jer ne podliježe odgovornosti pred spavačima, pali i gasi svjetlo vođena sobstvenim interesom, ne zazirući ni od laganja. Tako da, na temelju historijskog iskustva u civilizacijskom hodu humaniteta, izgleda je ipak Poper bio bliži istini od Platona.
A glupost je prirodno stanje, kosmička sila i samo rijetki uspijevaju na momente pobjeći joj. I sav ljudski progres je na tim rijetkim izletima pameti, kada se zaista kvalitetna roba proizvodi. Sve ostalo vrijeme je vrijeme kruha i igara, vrijeme borbe pijetlova, plagiranje, bofl i copy-paste preživljavanje i produženje sebičnog gena.