(Coat_of_Arms_of_the_Ecumenical_Patriarchate_Constantinople_St._Georges_Cathedral_Istanbul.svg.png; izvor: Creativ Commons, sr.wikipedia.org)
Nihad Filipović
Sve do 1878. i okupacije Bosne i Hercegovine sa strane Austro-Ugarske Monarhije, pravoslavne crkve u BiH (sa tri eparhije – dabrobosanska, zvorničko-tuzlanska i zahumsko-hercegovačka; kasnije, 1900. osniva se i četvrta, banjalučka eparhija), bile su pod jurisdikcijom Vaseljenske (Carigradske) patrijaršije. Austro-Ugarska Monarhija, vođena državnim interesom (eliminiranje pravoslave crkve kao faktora integracije oko Srbije), 1880. sa patrijaršijom u Istanbulu, zaključuje Konvenciju o uređenju međusobnih odnosa. Iako je Konvencija imala provizoran značaj (znači, ne konačno rješenje), od te godine, pa faktički do 1920, pravoslavne crkve u Bosni, formalno ostaju i dalje pod nadležnošću Vaseljenske patrijaršije, ali su u praksi to samostalne crkve, sa sobstvenom Bogoslovijom (puni naziv “Istočno-pravoslavno bogoslovsko sjemenište”, izdržavano iz budžeta Zemaljske vlade) i Konzistorijem (najviša crkvena vlast i organ za bavljenje i rješavanje crkvenih pitanja), s tim da pravo imenovanja mitropolita, do tada na Vaseljenskoj patrijaršiji, sada pripada Austrougarskoj kruni, koja je, kao vrstu kompenzacije za gubitak kontrole nad prihodom i obćenito nad pravoslavnim crkvama u Bosni, godišnje plaćala partijaršiji u Carigradu, 58.000 pijastera, u zlatu.
Iz ovog izlazi da je pravoslavna crkvena organizacija u Bosni, od 1880, uvjetno rečeno, samostalna i bosanska, (ili preciznije pod carskom kontrolom u Beču i kontrolom Zemaljske vlade u Sarajevu).
Mitropolit dabro-bosanski Sava Kosanović, teolog i učitelj; nakon smjene fanariotskog (grčkog) mitropolita Antima, prvi je novoimenovani mitropoliti iz reda nacionalnog, (bosanskog) pravoslavnog svećenstva.
Uvjetno rečeno “samostalna i bosanska” jer samostalnost je ipak ograničena, u smislu da je car u Beču, (a ne pravoslavni kler u Bosni ili, što bi bilo još poželjnije rješenje, pravoslavni vjernici u Bosni), taj koji imenuje (ali i razrješava dužnosti) najviše vjerske poglavare – mitropolite; koji su opet direktno finacijski ovisni od civilne administracije tj. Zemaljske vlade u Sarajevu. Oni se financiraju prilozima pravoslavnih vjernika, ali o visini priloga ne odlučuje Crkva, nego Zemaljska vlada u Sarajevu, čiji činovnici – znači, opet ne Crkva, nego država – takođe i prikupljaju utvrđene pristojbe. Ovakvo je riješeno jer je državni razlog Austro-Ugarske Monarhije tako nalagao, a naime, da bez uplitanja sa strane, država odlučuje o tim važnim društvenim pitanjima. Na istom tragu je i činjenica da monarh – dakle car u Beču, kao ovaploćenje imperijalnog suvereniteta, imenuje najviše vjerske poglavare, u ovom slučaju pravoslavnih u Bosni.
Znamo kakav je bio daljnji historijski slijed: ide Gavrilo Princip i pucnji na Vidovdan 1914. na K.u.K. prestolonasljednika, slijedi Prvi svjetski rat, koji završava 1918. porazom i raspadom monarhije i formira se Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca (SHS). Novoformirana kraljevina slijedi isti onaj put kojim se kretala i Austro-Ugarska Monarhija nakon okupacije BiH: obzirom na novo činjenično stanje na terenu (formiranje Kraljevine SHS), idu pregovori sa Vaseljenskom patrijaršijom oko ujedinjenja pravoslavnih crkvi u novoformiranoj kraljevini.
Pregovori su okončani nagodbom: Kraljevina SHS je platila 1, 5 milion franaka Vaseljenskoj patrijaršiji, a ista, 19. marta 1920. priznaje autokefalnost i status patrijaršije Srbskoj Pravoslavnoj Crkvi. Tomos s tim u vezi je navodno Vaseljenska patrijaršija izdala Srbskoj pravoslavnoj crkvi 1922, s tim da, kazuju neki izvori (npr. dr. Veselinov Dragan to tvedi) – nema ga, niko i nikada ga nije vidio. Ni onda, ni danas. Kako bilo da bilo, uslijedilo je podvođenje pravoslavnih crkvi u Bosni, (i ostalim jugoslavenskim zemljama), pod nadležnost Srbske pravoslavne crkve.
Pravoslavne crkve nisu nacionalne, on su mjesne i saborne: jedan narod, jedna država, jedan crkveni poglavar. Prema pravoslavnom kanonu, pravoslavne eparhije van teritorije matične države, duhovno i administrativno su u nadleštvu Vaseljenske patrijaršije i Vaseljenskog patrijarha. Postoje odstupanja, (tako Ruska pravoslavna crkva i Srbska pravoslavna crkva imaju eparhije van matičnih nacionalnih država ruskog odnosno srbskog naroda); ali rečena odstupanja, su doista to, tj. odstupanja; dakle – nisu u duhu pravoslavnih kanona, (i zato jesu odstupanja).
E sada ide nadrealističko pitanje:
Koliko će u Bosni još vode proteći Unom, Drinom i svim bosanskim rijekama, dok se historija ne ponovi i nanovo vrate makar i provizorna autokefalnost pravoslavaca u Bosni i Hercegovini, kako je bilo za K.u.K. monarhije.
Jer promijenjene su činjenice na terenu: nema više Jugoslavije, Bosna i Hercegovina je suverena nacija (država) i prema pravoslavnom kanonu, pravoslavna crkvena organizacija u toj državi bi trebala biti pod duhovnom i pravnom jurisdikcijom Vaseljenske patrijaršije, odnosno suverena (tj. države), koja ta pitanja uređuje s Vaseljenskom patrijaršijom, (kao što je Austro-Ugarska Monarhija, a nakon nje i Kraljevina SHS, odnosno Jugoslavija, uredila ugovorom sa Vaseljenskom patrijaršijom).
Pitanje je zbilja nadrealističko, posebno u kontekstu analogije koja postoji, upoređeno s položajem muslimana u Republici Srbiji, (IZ u Srbiji je mešihat IZBiH), kao i obzirom na činjenice da Republika Srbija, radi na podjeli Islamske Zajednice u Srbiji i već de facto imaju formiranu IZ izvan duhovne i pravne nadležnosti IZBiH u Sarajevu.
S druge strane, nema teorije, a kamo li domislive prakse, tj. snage (ukupne, političke i bosanske državotvorne) koja bi takav tok historijski opredmetila i u Bosni i Hercegovini. Jer, za razliku od Srbije, Bosna i Hercegovina nije ili jedva da jeste država; a sasvim je jasno, da nema ni elementarnu mogućnost državnog (znači suverenog) konsolidiranja na ovim pitanjima.
Prema tome, u kontekstu sveukupne situacije (u BiH i regionalno, ali i neizvjesnosti sa kojom se Evropa i svijet evidentno sučeljavaju nakon agresije Ruske Federacije na Ukraijnu), i imajući u vidu naše kulturološke standarde i značaj vjerskog pitanja za svaku državu, (a specifično, iz poznatih historijskih razloga, za post-jugoslavenske zemlje), s mišljenjem usmjerenim na budućnost naših odnosa, sve što se može u vezi s ovim pitanjem kazati, a da se neće pogriješti, jeste – Neka nam je Bog na pomoći!
whoiscall
Thanks for sharing.