Safet Kadić
– Iz eseja Post-genocidno zatiranje bosanskog imena, 1.
Zemlja Bosna i njezin autohtoni matični narod Bošnjaci ugroženi su i u post-genocidnom razdoblju u svim aspektima svoga postojanja: fizički, demografski, ekonomski, politički, kulturno, medijski, itd. Sve to je, razumije se, epilog krvave bosanske drame, čiji je prolog bila srbska genocidna agresija krajem prošlog stoljeća i okupacija polovice bosanske teritorije, na kojoj je napravljeno bezbroj masovnih grobnica i katilski sbrisano bosansko ime sa lica zemlje Bosne pa uzpostavljena dejtonska paradržavica sa mono-etničkom atribucijom – “srbska”, (umjesto genocidna), shodno presudi Internacionalnog suda prava, u Haagu.
Desno, profesor bosanskog jezika, pjesnik, novinar, esejista, Safet Kadić, 1949 – 2021.
Agresija i rat nisu zaustavljeni “dejtonskim mirom”, nego su nastavljeni nesmanjenim intenzitetom drugim sredstvima.
Bosnofobija i bosnocid, kao najviši stadij genocida, širi se poput kuge, a Bosna i Bošnjaci kao občinjeni i paralizirani samo nemoćno sliježu ramenima.
Post-genocidno zatiranje bosanskog imena, bosnocid, jedan je od najeklatantnijih primjera ubijanja jednog naroda u mirnodobsko vrijeme u cjelokupnoj europskoj historiji. Dakle, plansko i sistematsko fizičko uništavanje i etničko čišćenje jednog naroda sa njegovog etničkog prostora obuhvaća i “etničko čišćenje” njegova materijalnog i nematerijalnog kulturnog naslijeđa, poput toponima, etnonima i lingvonima, ali i drugih obilježja toga naroda.
TOPONIMI – NARODNI JEZIČKI SPOMENICI
Toponimocid predstavlja ubijanje (brisanje) izvornog narodnog imena nekog naseljenog mjesta ili drugog geografskog pojma, jer je toponim jezički spomenik jednog naroda na njegovom etničkom prostoru. Shodno obćejezičkim zakonitostima toponimi nastaju tako što se određeni glasovni sklop u jeziku substancijalizira u semantičko jezgro i veže za označeno tlo, praveći leksički korijen imena. Ako je jezik rodno mjesto duha, onda su toponimi sedimenti toga duha na etničkom stanišću jednog naroda, u njegovoj postojbini, i kao takvi predstavljaju nezaobilazni dio etničkog identiteta.
Bosanski toponimi su nedvojbeno sedimenti bosanskog duha na licu zemlje Bosne, kojim je obilježen etnički prostor Bošnjana/Bošnjaka/Bosanaca na svojoj zemlji, neporecivo svjedočeći o njihovom postojanju, životu i trajanju.
I zato se brisanje i promjena izvornih narodnih toponima simbolično može uzeti kao struganje tih sedimenata sa gradova, sela, planina, brda i dolina, rijeka, itd.
Bosanski toponimi su, kao emanacija i najautentičniji biljezi topologije bosanskog duha, kulturna baština nulte kategorije, kao i drugi onomastički pojmovi poput lingvonima, etnonima, hidronima, oronima, patronima, antroponima, i sl.
O PORIJEKLU IMENA BOSNA
Slijedeći postulate onomastike, nauke koja se bavi proučavanjem porijekla, značenja i tvorbe vlastitih imena, potrebno je predočiti ovaj onomastikon kao izraz autohtone i autentične bosanske topologije, nastao na prostoru centralnog Balkana, prvobitno u dolini rijeke Bosne, koju su njeni baštinici Iliri imenovali Basan (u latinskim izvorima Bathinus, izg. Basinus).
‘Basan’ je u ilirskom jeziku najvjerovatnije značilo: izvor, vrilo; voda; ri(je)ka. Tako se u latinskim izvorima spominje u Bosni grad ‘Ad Basante’ – grad na vodi; možda Hodidid ili Vranduk.
Od toga imena su doseljenici slavenskog jezika, koji su se asimilirali sa Ilirima i samo-identificirali kao Bošnjani, izveli naziv Bosna, fonetskom transformacijom od Basan, priko Bosina, a potom Bosna (<Bosьna).
Iliri su Bošnjanima dali ime, a Bošnjani Ilirima dali jezik, preslojivši ilirski jezik svojim slavenskim ikavskim jezikom.
Semantičko jezgro ovoga horonima (hidronima, etnonima, liingvonima) čini supstanca ilirskog glasovnog sklopa -bsn- iz kojeg se razvio bosanski leksički korijen (-bosьn-) kao morfoložka osnova za tvorbu brojnih riječi i njihovih oblika u morfoložkom procesu afiksacije.
Iz toga jedinstvenog korijena, kao kod rijedko kojeg naroda, razvila su se četiri izdanka u vidu četiri imena:
- ime rijeke,
- ime zemlje,
- ime naroda,
- ime jezika.
Zato se na udaru toponimocida prvo našlo upravo ime Bosna.
(Uzgred da spomenem da ime albanskog grada Elbasana u svom sastavu ima ilirski naziv Bosne (Basan) i isti ilirski glasovni sklop (bsn).
ZATIRANJE BOSANSKOG IMENA
Toponimocid čini, odnosno toponime mijenja neprijateljska, okupatorska vlast na zaposjednutoj, okupiranoj teritoriji, kako bi je simbolički posvojila, posvojčila, nakon što ju je nasilno prisvojila sebi. Ništa bolje ne identificira neku vlast kao okupatorsku, nego što je nasilna i nelegalna promjena toponima, odnosno primijenjeni toponimocid.
Kao što je obćepoznato, još u toku srbske genocidne agresije, srbske agresorske vlasti su na zaposjednutom prostoru Bosne administrativno poništile bosansku atribuciju svih mjesta koja su u dvočlanom nazivu imala atribut ‘bosanski’, a zamijenile atributom ‘srpski’.
Tako je Bosanski Brod postao Srpski Brod, okupirano sarajevsko naselje Grbavica sa predgrađem Lukavicom dobila je ime Srpsko Sarajevo, itd.
Neka mjesta su podpuno preimenovana: Foča u Srbinje, Donji Vakuf u Srbobran i sl.
To se desilo prvi put od postanka Bosne.
Da bi izbjegli bosansko ime, a naglasili srbsko, Karadžićeva vlast je u Daytonu preimenovala okupirani dio Bosne, ranije proklamiran kao “Srpska Republika BiH’ u etnički čistu “Republiku Srpsku”. Pod pritiskom tzv. međunarodne zajednice, srbska toponimocidna atribucija u nazivima gradova na jedvite jade je skinuta nakon Daytona, ali nisu svim mjestima u dejtonskom entitetu masovnih grobnica, vraćena prvobitna imena, kao što su Varcar Vakuf (Mrkonjić-Grad), Skender-Vakuf (Kneževo), Bosanski Novi (Novi Grad), Bosanska Gradiška (Gradiška), Bosanska Dubica (Kozarska Dubica), Bosanski Šamac (Šamac) i drugi.
No, ipak, u svijetu nije zabilježen primjer takvog sistematskog toponimocida do u najsitnije detalje kao što je proveden u opjevanom bosanskom šeheru Banjaluci. Naime, svi raniji narodni nazivi lokaliteta, naselja, ulica i dr. promijenjeni su i umjesto njih i protjeranih banjalučkih Bošnjaka naseljeni su srbski vojskovođe, hajduci, vojvode, guslari, zločinci i ubice, koji nikada nisu imali nikakve veze sa Bosnom osim mržnje i patoložke želje da je pokore.
Srbska mono-etnička nomenklatura zbrisala je sa lica zemlje sve što je podsjećalo na Bosnu i Bošnjake kao da ih tu nikada nije ni bilo, a kamo li da su činili većinsko gradsko stanovništvo.
Čak su i rimske banje u Gornjem Šeheru, od kojih vodi porijeklo dio imena ovoga grada, preimenovali u Srpske toplice, Šehitluke u Banj-brdo, a naselje Mejdan u Obilićevo.
To je urađeno po istom modelu kako su veliko-srbske kraljevske okupacione vlasti 1919. promijenile topografiju Sarajeva.
Takav neciviliziran gest skrnavljenja i uništavanja toponima kao izvorne bašćine Bošnjana/Bošnjaka, mogu napraviti samo primitivni barbari – đikani.
Bosanski toponimi su kulturna baština svih građana BiH i zato mora postojati konsenzus svih građana na cijeloj teritoriji za njihovu promjenu u parlamentarnoj proceduri na državnom nivou. Pošto takva procedura nije provedena, te promjene nisu legitimne, pa se na te toponime odnose ustavne i zakonske odredbe Ustava Republike Bosne i Hercegovine u skladu sa čl. I. Aneksa 4, tzv. dejtonskog ustava. Zato je protivzakonita upotreba novih nelegalnih naziva i u administraciji i u medijima.
Posebno je začudno da takve nazive koriste i mediji i novinari u okviru javnog (službenog) servisa BiH i zbog toga bi trebali snositi zakonske sankcije. Ali, nekompetentne, podaničke i izdajničke bosanske dejtonske vlasti na državnom nivou su prešutno prihvatile tu činjenicu i nisu ništa učinile da se očuva i zaštiti bogata kulturno-civilizacijska baština Bosne, pa su tako postale suicidni saučestnik u kulturocidu, odnosno genocidu.
U tom smislu junska Konferencija o bosanskom jeziku u Banjaluki, koja je okupila četrdesetak jezičkih stručnjaka, književnika, novinara i političara prava je paradigma takvog stanja. Nikto nije ni spomenuo banjalučki toponimocid, a kamo li da je zatraženo da se takvo nasilje nad bosanskom tradicijom odkloni. Nisu, čak, alarmirale ni UNESCO iako su bile dužne zatražiti pomoć u zaštiti svoje autentične baštine; a da i ne govorimo da su se obratili Internacionalnom sudu prava u Hagu (ICJ), pogotovo što je taj Svjetski sud, još 2007. godine donio izvršnu presudu da su institucije te paradržavice, eksplicite vojska i policija, počinile genocid u BiH sa završnom operacijom u Srebrenici, kao jedan od dva genocida koja su se dogodila na tlu Europe u posljednjih 70 godina.
(Za bosanskepoglede.com priredio – N. F.)