Sarajevo – Moskva: Glava u raljama medvjeda

Srđan Sušnica

Otkazana radna posjeta prvog ruskog diplomate Sergeja Lavrova Bosni i Hercegovini, zakazana za 28. oktobar, i regionu (Grčkoj 26., Hrvatskoj 27. i Srbiji 28.‒ 29. o ktobra), povod je za promišljanje o odnosima Rusije prema Bosni i regionu.

Da se desila, ovo bi bila druga Lavrovljeva posjeta našoj zemlji u posljednje dvije godine. Srbiji bi bila druga njegova posjeta samo u ovoj godini, a nakon ovogodišnje posjete ruskog ministra odbrane Sergeja Šojgua i prošlogodišnje Vladimira Putina. A Hrvatskoj bi ovo bila prva ruska posjeta na ovom nivou u posljednjih 15 godina.

Odnos ruske politike prema Bosni uvijek su misije duplog kolosijeka. Jedan je rezervisan za entitet RS, a posve drugačiji za državu Bosnu i Hercegovinu. Nakon posjete Sarajevu 2018. godine Lavrov je prešao na onaj drugi, dublji kolosijek ruske politike, ponavljajući cijeli državnički protokol i teme u Banjaluci i odlazeći na čin osvještenja budućeg ruskog hrama i srpsko-ruskog kulturnog centra.

Redovni susreti srpskog člana Predsjedništva Bosne i Hercegovine i predsjednika vladajućeg SNSD-a Milorada Dodika sa visokim zvaničnicima Rusije često su u funkciji predizborne podrške Kremlja svom pulenu, ali i mnogo više od toga.

PODGRIJAVANJE ZAMRZNUTOG KONFLIKTA

Sadržajem i tajmingom oni prečesto koincidiraju s Dodikovim destabilizirajućim potezima i političkim napadima na ustavno uređenje, teritorijalni integritet i državne institucije. Prijetnje referendumima i protivustavno održavanje jednog takvog pozivanja na ukidanje Oružanih snaga Bosne i Hercegovine ili misije OHR-a i Visokog predstavnika, te sve učestaliji pozivi na otcjepljenje entiteta RS, nekako su uvijek dobijale na snazi neposredno prije ili nakon Dodikovih susreta sa Putinom i ruskim zvaničnicima.
Podudarnost ruskih strateških i Dodikovih ličnih interesa, umotanih u (veliko)srpski politički refleks, proizvode ovu simbiozu u kojoj Dodikova politika u potpunosti monopoliše i definiše odnos Moskve prema Bosni, ali i Srbiji.

Mnogi eksperti smatraju da Rusija insistira na dosljednom poštovanju Dejtonskog sporazuma i teritorijalnom integritetu Bosne znajući da bi njena podrška radikalnim aspiracijama bh. entiteta RS sigurno uvukla region u konflikt. Ali i da Rusija vješto koristi i diriguje Dodikov gorljivi separatizam za strašenje Zapada i pozicioniranje sebe kao globalnog igrača sa “legitimnim” zonama interesa.

Zapravo, Rusija, zauzeta mahanjem zajapurenim Dodikom i njegovim entitetom (koji je by the way zapadna kreacija) pred očima NATO saveza, ne vidi nikoga drugog u Bosni. Tu nema kisika za bilo koga trećeg – osim ako se taj neko “treći” ne uklopi u ovaj destabilizirajući rusko-srpski voz.

I tu dolazimo do vagona u liku Dragana Čovića i aspiracije zavičajno-političkog hercegovačkog klana u Bosni i Hrvatskoj ka tzv. trećem entitetu.

ISFABRIKOVANO “HRVATSKO PITANJE”

Takozvano pitanje “trećeg entiteta” je nešto što Rusija želi uvrstiti u svoju političku agendu u odnosima prema Bosni. To je ustvari savršen alat Rusiji za podgrijavanje zamrznutog konflikta i blokadu euroatlantskih integracija Bosne jer pritom ne mora “prljati” ruke problemom teritorijalnog integriteta koji se postavlja kao zapreka pred Dodikovim pozivima za “mirno razdruživanje”. Rusija ipak želi sebe prikazati kao faktor stabilnost u regionu, a Zapad i NATO kao destabilizatore.

Zato obje Lavrovljeve posjete Bosni imaju ne samo “srpsko-rusku” već i naglašenu “hrvatsko-rusku” notu.
Zato su u fokusu otkazane posjete bili hrvatsko-ruski odnosi i podizanje pakta Dodik – Čović na viši, regionalni nivo, tj. nametanje pakta zvaničnom Zagrebu. Nametanje ovog koncepta Beogradu nije potrebno, jer on ne krije svoje snove o hrvatsko-srpskoj alijansi za postdejtonsko preustrojavanje Bosne po istorijskim aršinima ranijih propalih pokušaja 1939. i 1991–1995. godine.

Zato ni ovog puta Lavrov nije želio izostaviti sastanak sa bivšim aparatčikom Saveza komunista SR BiH iako je njegova rola zamjenika predsjedavajućeg Doma naroda daleko ispod ranga protokola za šefa diplomatije. Pitanje je koju najnižu funkciju ovaj treba da obnaša pa da ga mimoiđe posjeta visoke ruske delegacije.

U najavi posjete ruskog ministarstva od 22. oktobra naprosto “bodu oči” opšta atmosfera i tajming u koje se smješta Lavrovljev dolazak, iz čega se moglo iščitati da bi pored klasične “Dodikove agende” posjetom dominiralo i potpuno isfabrikovano “hrvatsko pitanje”, tj. tobožnja ugroženost i neravnopravnost bosanskih Hrvata u dejtonskoj strukturi Bosne.

Ne treba izgubiti iz vida ni činjenicu da su prije planirane posjete blagovremeno izvedene srpsko-hrvatsko-ruske pripreme za istu.

Telefonski sastanci Čovića (27. aprila) i Dodika (24. marta) sa Lavrovom, Dodikova posjeta zvaničnom Zagrebu (16. septembra), te Čovićeva zvaničnom Beogradu (12. oktobra), uz potpuno ignorisanje državnih institucija Bosne.

Tu su i pozivi Dodika i Čovića zvaničnoj Moskvi za pomoć u suzbijanju pandemije virusa COVID-19, koji su rezultirali ruskom demonstracijom sile na 50 kilometara od granice NATO saveza u vidu iskrcavanja čitave jedne specijalizovane ruske vojne jedinice na banjalučki aerodrom i pokušaja da druga takva jedinica uđe u Bosnu drumskim putem iz Srbije.

Treba se zato ozbiljno zamisliti šta zapravo znači rusko poštovanje teritorijalnog integriteta Bosne i dosljedno provođenje Dejtona?

Nakon prošle Lavrovljeve posjete svi domaći komentari, čak i pojedinih diplomata u Sarajevu, požurili su olako shvatiti njegove izjave o poštovanju teritorijalnog integriteta kao tobožnji udarac Dodikovoj separatističkoj politici i njemu samom. To je naprosto ljudski instinkt, ali i naivni pokušaj trankvilizacije nespokojstva i straha od novog konflikta koji kontinuirano lebde iznad ove zemlje i njenih građana. Vrijeme ih je demantiralo, a tek će.

Svaki put kada ruski zvaničnici podržavaju teritorijalni integritet i dosljedno provođenje Dejtona i ravnopravnost konstitutivnih naroda u prevodu sa ruskog to znači viđenja mira i uređenja Bosne po
formuli “rješenja sa dvije države” (a možda i tri).

BULDOŽER DIPLOMATIJA

Šest mjeseci prije Lavrova, Valentina Matvijenko je prilikom posjete Bosni retorikom buldožer diplomate napadala državne pravosudne i izvršne institucije te agresivno zahtijevala da se sva vlast preda entitetima.
Taj koncept “vraćanja na izvorni Dejton” još je jedan ruski alat za blokadu funkcionisanja države i pristupanja Bosne NATO savezu uz koji se može izgovarati floskula o poštovanju teritorijalnog integriteta.
Prije godinu dana na Međunarodnom debatnom klubu Valdai u Sočiju Lavrov je bez ikakvih ograda uporedio dejtonsku organizaciju Bosne i “specijalni status” entiteta RS sa predloženim rješenjem palestinsko-izraelskog sukoba po formuli “rješenja sa dvije države”, ali i sa predloženim specijalnim statusom tzv. zajednice srpskih opština na Kosovu.

SRPSKI NACIONALIZAM

Po Lavrovu, koncept dejtonske decentralizacije Bosne je nešto što je, na rusko insistiranje, ubačeno i u sporazum iz Minska, kao formula rješavanja sukoba u Ukrajini, jer potrebna je visoka decentralizacija Ukrajine unutar koje bi Donjeck i Luganjsk imali specijalni status kao što ga ima entitet RS. Lavrov se tada požalio kako SAD i vodeće države zapadne Evrope nagovaraju bosanske i neke hrvatske partije koje oni kontrolišu da idu ka stvaranju unitarne države u Bosni. Cilj je jasan: oni žele uvući Bosnu u NATO savez. Sve vrste trikova se koriste u tom cilju, uključujući i pokušaje da se revidiraju relevantne rezolucije Savjeta bezbjednosti UN-a, aludirajući na Rezoluciju 1244.

Lavrov istovremeno kritikuje SAD navodeći da (briselski) sporazum (o formiranju zajednice srpskih opština) stoji na papiru već četiri godine. Trenutno se čine pokušaji, asistirani od strane SAD-a, da se to (sporazum) revidira i da se stvori stanje u kojem bi Kosovo, zajedno sa bazom Bondsteel, najvećom američkom vojnom bazom u Evropi, imalo pravo da bude uvučeno u NATO savez.

Nema potrebe isticati koliko je ova ruska vizura jednoznačna sa slikom kakvu o Bosni ima velikodržavni srpski nacionalizam. U toj vizuri pravo na samoopredjeljenje se podrazumijeva, samo treba riješiti pitanje osnovanog povoda za nezavisnost koji bi, uzgred, sutra mogao biti i casus belli.

Moskva je više nego jasno pokazala svoju odlučnost da održi destabilizirajući status quo i solidnu snagu proruskih aktera u Bosni, na Kosovu i u Crnoj Gori. Toliko jasno da je probudila uspavani Zapad, koji
sada vrši intenzivan pritisak da se upravo ti zamrznuti konflikti riješe bez odlaganja. Jači angažman SAD-a i EU u Bosni i na Kosovu, proširenje NATO saveza u regionu i ovogodišnji izvještaj američkog Senata o agresivnom miješanju Rusije u Bosni čine nervoznim kako Rusiju tako i Dodika.

Pritisak Zapada na Srbiju kao generatora jugoslovenskih ratova devedesetih da zaključi sporazum o priznavanju Kosova, sporazum iz Washingtona, već poodmakle inicijative za reformu ustavnog uređenja Bosne te neizvjesnost ostanka Donalda Trampa u Bijeloj kući sigurno su uticali na snažniju diplomatsku kontraofanzivu Rusije u regionu, koju ne stišava ni pandemija.

Učestale Lavrovljeve posjete regionu dio su tih napora, kao i promjene ruskog diplomatskog tima u državama koje Moskva vidi bitnim za držanje regiona u ruskom ključu. U region se 2019. godine vratio “Putinov gubernator za Balkan” Aleksandar Bocan-Harčenko, bivši ambasador u Bosni i Hercegovini, a sada u Srbiji, i sasvim je izvjesno da bi nova ruska inicijativa bila koordinirana iz Beograda. Novi ruski ambasadori su imenovani i u Bosni (Igor Kalabuhov, 2020), Hrvatskoj (Andrej Nesterenko, 2020) i Crnoj Gori (Vladislav Malenikov, 2019).

ČOVIĆ I DODIK

U novoj inicijativi moguće je zamisliti da Moskva preko dvojca Dodik – Čović agresivnije krene stvarati momentum za miješanje Zagreba i Beograda u unutrašnja pitanja Bosne, prije svega radi pritiska i
iznuđivanja koncesija od bosanskih političkih lidera. I to je već počelo.

Baš u vrijeme planirane Lavrovljeve posjete Dodik je najavio tzv. zajedničku srpsko-hrvatsku izjavu kao svojevrsno ultimativno nametanje cijeloj Bosni dodikovsko-čovićevsko-ruskog modela postojanja i funkcionisanja države – kao labave zajednice triju “država”. Po principu ili prihvatite ili ide “razdruživanje”.
Pored toga, u Bosni su sve prisutniji radikalni ultimatumi hercegovačkog HDZ-a da će doći do ponovnog samoproglašenja tzv. Herceg-Bosne ukoliko se izborni zakon u Bosni ne promijeni onako kako su to Čović i njegovi ruski pokrovitelji zamislili.

Pitanje je koliko će Zagreb ostati imun na isfabrikovanu ugroženost bosanskih Hrvata?

“PONUDA KOJA SE NE MOŽE ODBITI”

Rusija bi mogla ucjenjivati zvanično Sarajevo isfabrikovanim “srpskim” i “hrvatskim” pitanjem. Moguće je zamisliti da ultimativnim djelovanjem dvojca Dodik – Čović, potpomognutog Beogradom (manje vjerovatno i Zagrebom), nova ruska inicijativa “lupi” ponudu zvaničnom Sarajevu “koja se ne može odbiti”.

Sarajevu bi Moskva mogla ponuditi sve što i tzv. srpskom svetu, pa i velikodušnije, dok joj kao sjekira nad glavom vise prizori trenutnog rata u Azerbejdžanu i Dodikovi secesionistički pokliči kao svojevrsni
podsjetnik o fragilnosti mira u Bosni.

Istorijsko-političke paralele između Nagorno-Karabaha (i Jermenije) i entiteta RS (i Srbije) jako su uznemirujuće. Nagorno-Karabah je svojevrsna “RS na steroidima”, a blizina Rusije omogućuje Jermeniji ono
o čemu i najumiveniji nacionalisti u Srbiji i entitetu RS vječno sanjaju – moć i card blansh da rade šta žele.

Rusko djelovanje u Bosni i zalaganje za “hrvatski” entitet brzo može poprimiti formu izjave bivšeg ruskog ambasadora u Hrvatskoj Anvara Azimova da on više štiti hrvatske interese nego ruske. Ali i formu,
intenzitet i upornost koji su pokazani od proruske i prosrpske opozicije u Crnoj Gori od 2015. naovamo.
Kao što je u Crnoj Gori bio zagledan u pročetničku opoziciju, moguće je da će novi ruski ambasador u Zagrebu Nesterenko biti najviše zagledan u hercegovački zavičajno-politički klan koji, iako u opoziciji,
dominira hrvatskom ultradesničarskom i neoustaškom političkom scenom. A preko njih Nesterenko bi mogao gubernirati i radikalizirati i iskonstruisane etnonacionalne frustracije hercegovačkih Hrvata do
željenog nivoa i smjera.

Moguće je zamisliti da se u ruskoj verziji “mrkve i štapa” Bosni ponude ozbiljne ruske gasne investicije. Tokom posjete 2018. godine Lavrov je ponudio uključivanje Bosne u izgradnju gasovoda “Turski tok”, hvaleći ugovor o izgradnji rusko-srpskog LNG terminala kod Zvornika. Možda bi Bosni bio ponuđen terminal u Neumu, Stocu, Tuzli. Možda bi na stolu bile i donacije ruskog naoružanja i izvozni poslovi za namjensku industriju, što bi moglo biti privlačno s obzirom na to da se odvija tiha regionalna trka u naoružanju.

Da li je moguće da nove inicijative idu tako daleko da Rusija garantuje Bosni teritorijalni integritet i trankvilizaciju aspiracija “srpskog sveta”? Sve u zamjenu za suspenziju pristupanja NATO savezu i entitetske referendume po tom pitanju, za obustavljanje projekta Južne gasne interkonekcije, za nepriznavanje Kosova i nezauzimanje EU kursa i sankcija spram Rusije. Kremlj sigurno želi ostaviti snažan utisak na Bosnu i region, ali i na Zapad, uz podtekst: dolazimo najšire moguće ruke, a ako budemo morali otići bez stisnute ruke odlazimo sa najcrnjim scenarijem po region, a Bosnu posebno.

U tom smislu svaka sljedeća ruska inicijativa ka Bosni možda i neće biti ugodna za njene lidere.

Ser Winston Churchil je imao uzrečicu: Teško je urazumiti tigra (ili ruskog medvjeda, svejedno) dok mu je vaša glava u raljama. Od scenarija davanja političkih koncesija Rusiji gori je sigurno scenarij teledirigovanih samoproglašenja, secesija i konflikata u koji se potom uvlače i Hrvatska i Srbija sa novim “ruskim mirom” i podjelom Bosne na tri samostalne države. Naspram ovoga, status quo ovakav kakav jeste, sa svim blokadama
države i atacima iz susjedstva, djeluje kao šetnja po toplom ljetnjem pljusku.

BILJEŠKA

1. Milorad Dodik se do danas najmanje deset puta susreo sa Vladimirom Putinom: Beograd, 23. 3. 2011. prilikom Putinove posjete Srbiji; Sankt-Petersurg, 21. 6. 2012. na marginama ekonomskog foruma; Moskva, 18. 9. 2014. pred opšte izbore u Bosni; Beograd, 16. 10. 2014. prilikom Putinove posjete Srbiji; Moskva, 22. 9. 2016. pred lokalne izbore, ali i pred održavanje neustavnog referenduma o također neustavnom praznikujanuaru, tzv. krsnoj slavi i danu entiteta RS; Sankt-Petersburg, 2. 6. 2017. na marginama ekonomskog foruma i prvi put nakon što je Dodik stavljen na crnu listu SAD-a; Sankt-Petersburg, 2. 6. 2018. na marginama ekonomskog foruma; Soči, 30.9.2018., pred opšte izbore i dvije sedmice nakon Lavrovljeve posjete Bosni i Banjaluci; Beograd, 17. 1. 2019. prilikom Putinove posjete Srbiji i prvi susret u svojstvu člana Predsjedništva Bosne i Hercegovine; Moskva, 24. 6. 2020. prilikom proslave Dana pobjede, kada su upriličeni i susreti sa ministrom odbrane Sergejem Šojguom, Aleksandrom Lukašenkom i predsjednikom paradržave Južne Osetije Anatolijem Bibolovim.

(Tekst preuzet sa Atlantik Initiative, Center for Security and Justice Reasearch, Newsletter 04/2020)