Nihad Filipović
Interesantno je to, kako neki (mnogi) naši, predpostavljam obaviješteni intelektualci, još uvijek istrajavaju na tezi o bogumilstvu pripadnika srednjovjekovne Crkve bosanske. Traje to u našoj duhovnosti još od Franje Račkog i njegove studije „Bogumili i patereni“, vani se proširilo preko nekih uglednih imena, a kod nas je poseban zamajac dobilo sa nekritičkim preuzimanjem tih teza sa strane Miroslava Krleže i Mehmedalije-Maka Dizdara.
Ipak novija istraživanja i naučna percepcija Crkve bosanske i njenih vjernika, argumentirano opovrgavaju tezu o bosanskim bogumilima i stećcima kao autentičnom tragu i dokazu bogumilstva u srednjovjekovnom kraljevstvu bosanskom. Moderna historijska nauka argumentirano odbacuje tezu o bogumilstvu Crkve bosanske. U tom smislu upućujem znatiželjne na seriju članaka Suada Haznadarevića & Emira Medanhodžića o arijanstvu i Crkvi bosankoj objavljenih na stranicama ovog glasila; dalje na studiju Srećka Džaje i Dubravka Lovrenovića, „Srednjovjekovna Crkva bosanska“ (u mnogom kontraverznu glede postavljenih teza, nalaza i zaključaka, ali referentnu kontra teze o bogumilstvu vjernika Crkve bosanske); takođe i na djelo Petka Nikolića-Viduše, „Stećci, laži i bogumili“. (Viduša međutim, kako sam dodatnu utvrdio u razmjeni poruka sa njim, tipično za priučene intelektualce na nacionalnim poslovima, upada u drugu klopku, pa tvrdi kako smo svi mu u Bosni sljednici srBskog naroda, samo nam je religija promijenila suštinu duhovnog bića i identitetskog osjećanja).
Hvalov zbornik 1404.
I engleski historičar Noel Malcom, pisac poznate knjige “Bosnia, a short history”, u nas objavljeno pod naslovom “Povijest Bosne“(Erazmus Gilda, Zagreb, Novi Liber, Zagreb i Dani, Sarajevo, 1995), odstupa od teze o bosanskim bogumilima, jer nema dokaza u tom pravcu.
Isto nalazimo i u nezaobilaznoj knjizi “Bosnian Church: From the Twelth to Fourteenth Century”, autor John V. A. Fine, (Saqi Books, second edition 2007). Fine takođe argumentirano tvrdi da Crkva bosanska nije dualna i da njeni vjernici nisu bogumili.
I doista, logičkim slijedom je za zapitati se: ako su srednjovjekovni bosanski krstjani zagovarali heretičko bogumilstvo, za koje se smatra da nastaje na prostorima današnje Bugarske, onda, iako su stećci stariji i od Crkve bosanske, ali u svakom slučaju Crkva bosanska i njeni vjernici nastavljaju tu tradiciju, otkuda onda, tamo u Bugarskoj, ni traga od stećaka, koji su karakteristika bosanskog prostora, odnosno onoga što je nekada “pokrivala” Crkva bosanska i bosansko srednjovjekovno kraljevstvo?
Agic Nurija
Bosanski pogledi: Pregled knjige: Lars Hermodsson: GOTI narod ratnika i njihova biblija, prijevod i pogovor Nurija Agić
U gore navedenim vijekovnim okolnostima surovog državnog terora izostajale su sve važnije, ozbiljnije i nepristrasne naučne studije na ključne historijske teme.
Poznato je da su se kod nas i na najkompleksnija historijska pitanja, zvanično ispisivali priprosti, ali redovito konačni odgovori, da bi se zatim na osnovu njihove, u samom sistemu državne uprave ugrađene kadrovske samovolje među režimskim intelektualcima decenijama dugo vodile sasvim nepotrebne, neozbiljne i bolesno monotone kvazinaučne rasprave.
O upotrebi termina Bogumili
U ovom kontekstu bih od vodećih krivokaza ove vrste u novijoj bosanskoj historiji pomenuo termin Bogumili. Ova crkvena kovanica je samo jedan u nizu namjenski preduhitrenih virusa, redovno ubacivanih sa strane u bosansku historiografiju i što je posebno pogubno, u zvanične školske i historijske udžbenike. Da bi se pod kraj devetnaestog stoljeća, u jeku pisanja romantičarskih ili u iskrivljenoj mitologiji utemeljenih historija, u dalekoj budućnosti (nekih) zamišljenih južnoslovenskih (vele)naroda, objasnilo porijeklo bosanske narodne vjere, to jeste srednjovijekovne bosanske hiže i na desetine tisuća (preživjelih) srednjovijekovnih nadgrobnih spomenika, stećaka, (kamenih spavača) jedinih preostalih monumentalnih tragova i svjedoka stvarnog postojanja ranosrednjovijekovne bosanske kulture i u njoj ponikle autohtone bosanske duhovnosti, na prečac se, (kako se, tada več dobrim dijelom islamizirani Bošnjani ne bi dosjetili Vulfile i Malih Gota), u zvaničnu historiju unosi minijaturni isječak zapisa nekog bizantskog (katoličkog!) popa-putopisca iz desetog stoljeća, (Kozmas) koji pri tome pominje opet nekog drugog bugarskog popa-buntovnika po imenu Bogumil.
Po ovako skrojenoj (iskonstruisanoj) predpostavci izvorna i temeljna historija kulturnih kretanja u bosanskom narodu kvazinaučno biva svedena na djelovanje bugarske kršćanske sekte, čiji sljedbenici, imenovani po svom vođi, svojim prisustvom i djelovanjem na Balkanu, jedino u Bosni nalaze tako plodno duhovno tlo za svoje sektaško djelovanje, da u nastavku balade od “beznačajne Porfirogenitove zemljice Bosne”, stvaraju snažnu i vodeću srednjovijekovnu državu na Balkanu.
U mnogim sačuvanim zapisima sa stećaka, kao i u djelimično sačuvanim originalnim srednjovijekovnim tekstovima bosanskih misala i Jevanđelja, nikada i nigdje nije pomenut bilo kakav naziv, zapisan ili uklesan termin ili toponim vezan uz ime Bogumil. Ako ovaj podatak usporedimo sa vjerskim tradicijama kod mnogih drugih naroda ili čak sa tzv. svjetskim univerzalnim religijama, vidjet ćemo da su kumovanja djece imenom osnivača ili glasnika svake takve vjere, bivala u dotičnim kulturama posebno njegovana i prenošena s koljena na koljeno kroz mnoge generacije.
Da li je nekada u srednjovijekovnoj Bugarskoj, u nizu ustanaka i pobuna potlačenih slojeva stanovništva, zaista i postojao vjersko-socijani pokret kojeg je predvodio neki bizantski/slavenski pop po imenu Bogumil, pitanje je na koje crkva nikada nije dala svoj konačan i zadovoljavajući odgovor? Paušalno imenovanje nekog pokreta nije nikakav izuzetak u ukupnoj, kako svjetovnoj, tako i crkvenoj nauci, jer i samo hrišćanstvo, izvorno svojevrsna antička revolucija ugnjetenih (maloazijskih) stanovnika-robova rimske imperije, načelno za pravdu i istinu u ime Boga u nebu, dobilo je na zemlji svoje ime po legendi o navodnom duhovnom vođi ove revolucije.
Iako savremena nauka nikada nije mogla da pronađe ni najmanji trag o stvarnom onovremenom postojanju takvog čovjeka i njegovog pokreta, to nimalo nije smetalo potonjim rimskim (režimskim) dogmaticima, da od nepovezanih fragmenata iskonske i bajkovite ljudske želje, sazidaju čvrstu svjetsku vladarsku instituciju, rimsku crkvu, koja (još uvijek) apsolutistički i trajno polaže pravo na duhovno predstavljanje apstraktne Više Sile »u ime Oca, Sina i Svetog duha«, među svim ljudima na ovoj, po crkvenoj “nauci” ravnoj plohi, danas zvanično okrugloj planeti Zemlji.
Sukob tumačenje svojstava Više Sile kao polazište
tragedije bosanskih ljudi
Na ovom mjestu historijskih zbivanja utemeljena je i cjelokupna, kako kulturna i politička tragedija bosanskih ljudi. Ispočetka su to bili samo terminološki (niceanski) nesporazumi među antičkim istaknutim misliocima u različitim krugovima učenih i upućenih ljudi, koji su se od iskona bavili problemom formulisanja onih pitanja, na koja su se tražili odgovori koji život znače, da bi na kraju historije, koju su uvijek ispisivali pobjednici, bili trajno formulisani kruti dogmatski antagonizmi u procesu uspona i učvršćivanja kršćanstva na pijedestalu vrhovne institucije unutar surovog robovlasničkog sistema Rimske imperije.