Grb Kosača (Kosačića) prema Fojničkom grbovniku datiranom u XVII. stoljeću; kopija grbovnika iz XVI. stoljeća.
(Iz knjige Amira Isajbegovića, Kuća onih što sade dud; poveznica: https://digitalna.nsk.hr/pb/?object=info&id=629694)
Kuća onih što sade dud, Amira Isajbegovića, rijedak je i tim dragocjenij zahvat kojim autor pokušava razsvijetliti porodične korijene roda Isajbegovića. Njegov iztraživački napor je pri tome usmjeren na širu historijsku sliku, tj. na mjesto, ulugu i razvoj familije u vremenu od osnutka do novijeg doba, tako da cijeli zahvat nadilazi osobni familijarni interes i dobiva šire historijske reference. Oslanjajući se na mnoštvo arhivskih izvora i najnovija genetička iztraživanja, Isajbegović je uspio vjerodostojno razsvijetliti porodičnu historiju i konekciju roda Isajbegovića na drevnu bosansku lozu “plemena” Kosača. U rekonstrukcij porodičnog stabla Isajbegović kreće od obiteljske kuće Isajbegovića u Gornjim Rahićima. Kuće više nema, a ni duda koji je bio ispred kuće, (odtud naslov knjige), ali je na osnovu usmenog predanja što se s generacije na generaciju familijarno prenosilo, autor uspio, ne samo intelektualno rekonstruirati njen izgled i sadržaj, nego i kofabulacijski taj posao smjestiti, s jedne strane, u historijski okvir mjesnog etnografskog naslijeđa, a s druge strane, u kontekst činjenica što “pričaju” o porijeklu i historijskim referencama familije Isajbegović.
Iz ove rijetke, nadasve vrijedne i čitljive knjige, u nekoliko nastavaka, prenosimo dijelove o osnutku porodice, njenoj konekciji na pleme Kosača i najranijem vjerskom uvjerenju familije. (Nihad Filipović)
OSNIVANJE PORODICE
Isabegovići su otomanska grana stare bosanske aristokratske porodice iz plemena Kosača. (23) Osnivač porodice je turski guverner i vojnik Ishak beg Hranić u 14. stoljeću, a ime porodice je nastalo poslije njegovog sina Isa-bega Ishakovića Hranića i to Isabegović. Znači poslije njega svi članovi kazate Isabegović u svom prezimenu nose njegovo ime Isa. (24)
Povjesničar Jorga označava Ishaka djelom „bosanskih Turaka“ – die bosnischen Türken – (25), ali ne kao etničkog Turčina već kao pripadnika Bošnjaka koji su postali sastavnica Otomanskog carstva.
Iako se ne zna kako je točno odnosno na koji način je Ishak-beg došao na dvor u grad Edirne (26), koje je u tom momentu bila prijestolnica Otomanskog carstva, postoji vjerojatnost da je po običaju iz tog vremena poslan kao zalog odanosti sultanu. (27) Postoji i mogućnost da je prilikom upada akinđija na teritorij Bosne otet i odveden u roblje, a zatim oslobođen.
Lijevo, izgled korica knjige Amira Isajbegovića – Kuća onih što sade dud.
Na dvoru ga je posvojio (28) Jigit-bey i tako ulazi u čuvenu obitelj Turahanaoglu koja je bila jedna od četiri vodeće koje su između 15. i 16. stoljeća predvodile akinđijski korpus u Otomanskom carstvu, a bile su anadolskog krščanskog porijekla znane kao Joruci – Yörüks.
Inače nije nepoznato niti strano da su djeca bosanskih plemića pohodili turski carski dvor, pa ako je Stjepan Vukčić Kosača svog najmlađeg sina Stjepana (29) poslao na Portu diplomatski kao dokaz i zalog odanosti caru zašto bi bilo neobično da je i njegov predšasnik, inače očev mu brat Sandalj Hranić, pošto nije sam imao djece također poslao svog najmlađeg brata iz istih razloga na isti način.
Dobro je znano da je Sandalj imao malo je reći odličan odnos s Portom, a nitko nije dokučio niti objasnio na koji je to način postizao. Slanje Ishaka je sigurno ključ, ali najvjerojatnije ne i jedini i do daljnjeg ostaje tajna Sandaljevog političkog utjecaja na Porti.
ODNOSI S PLEMENOM KOSAČA
Dana 16. 8. 1452, u dokumentu koji se odnosi na posjet Isa-bega, građani Dubrovnika zabilježili su po prvi put njegovo puno ime s patronimom i oca (Ishak) i patronimom njegova djeda (Hrana): Isabech Isachovich Cranusich. (30) U dva osmanska dokumenta Ishak-begov otac referiran je kao Kosača u “Ishak-bey ibn Koç” (31), a također se u nekim dokumentima navodi kao “Ishak-bey Kosaç”. (32)
Dr. Ljudevit pl. Thalloczy kaže za Ishak-bega „da je on unuk Vuka Kosače, da je taj Izak-beg Vukac”. (33) U pismu od 1. 2. 1455, kroz oblik stilizacijskog okvira i izričaja Isa-beg Ishaković javno izjavljuje da je hercegov brat i da je vojvoda Petar Pavlović njegov rođak. (34) To nedvojbeno otkriva da obiteljski korijeni potječu od Hrane i njegovog plemena Kosača, a i demistificira druge teorije koje su plasirali što slučajno i pogrešno, a što namjerno skretničari povjesti.
Lijevo, turbe bosanske princeze Katarine Tomašević Kotromanić, u osmanskim izvorima poznata kao Tahiri Hanuma, koji je nakon njene smrti u Skopju podigao Isa-beg Ishaković; (fotografija je iz 1938, izvor facebook.com/Zeničani).
I usmena predaja mutevelija Isa-begovog skopskog vakufa donosi spoznaju o njegovom imenu i porijeklu jer su ga zvali Kotromanli – Kotromanić. U ratu između Kosača i Pavlovića Ishak-beg je otvoreno stao na stranu Kosača. Stalno je pomagao patarenske velikaše protiv utjecaja Rima i ugarske ugroze. Sandalj Hranić ga u povelji stavlja uz bok sa samim sultanom pa piše: “Milošću božjom, velikog cara Mehmeda i vojvode Ishak bega…”
O dobrim odnosima unutar dve kuće istog plemena govore nam i zapisi dubrovačkih gradskih odluka „Partes Consilii Rogatorum“ koji nam svjedoče da je Ali-beg Isabegović sin Isa-bega Ishakovića prilikom posjeta Dubrovniku boravio u kući Sandalja Hranića Kosače. (35/36)
Kada pričamo o odnosima s Kosačama ovdje je bitno ne zaboraviti navesti da je Isa-beg Ishaković pokazao da drži do krvne veze jer je u trenutku pada Kraljevine Bosne pod svoju zaštitu uzeo malodobnu djecu kraljice Katarine Kosače Kotromanić – Sigismunda Tomaševića Kotromanića i njegovu sestru Katarinu Tomašević Kotromanić.
Izgled turbeta Katarine Tomašević Kotromanić (Tarihi Hanuma), nakon obnove 2014.
Kasnije po smrti Katarine, inače poznate i zavedene u osmanskim zapisima kao Tarihi-Hanuma, Isa-beg radi nešto jako neobično. On joj podiže u spomen mauzolej turbe u Skopju. Izuzetno je malo ženskih osoba kojima je podignuto turbe. Mauzolej je uništen u skopskom velikom potresu 1963, a obnovljen 2014. Ostala je tradicija lokalnog stanovništva da se to mjesto posjećuje i pale svijeće.
U to doba Sigismund Tomašević Kotromanić uzima drugo ime u duhu islama i sigurno ne slučajno naziva sebe Ishakom. On ponosno nosi ime rođaka Ishak-bega Hranića i radi uspješnu karijeru u Osmanskom carstvu pod imenom Ishak-bey Kraloglu (37) odnosno Ishak-beg Kraljević.
Zanimljivo je spomenuti:
– da u sviti Isa-bega i među njegovim najodanijim ljudima nalazimo nemuslimane kao Herak Vraneš, Brailo Stjepanović, Živan Pripčinović, Vlaho Svinjarević;
– da Thuroczy Janos, ugarski kroničar, uz Tvrtka II. spominje Ishak-bega kao kralja bosanskog.
(Nastavit će se)
—————————————————————————–
23 ^ Emecen, Ferıdun (2000), Ishak bey – Osmanlı uç beyi (in Turkish), Istanbul: TDV İslâm Ansiklopedisi, p. 524, Hıristiyan bir aileye mensup olup Bosnalı aristokrat ailelerden Kosac ve Pavlovicler’le akrabalığından söz edilir
24 ^ Isa ili Issa označava Isusa Krista u islamu, a na arapskom znači „On živi“
25 ^ Jorga, Prof. Nicolas (1908), Geschichte Des Osmanischen Reiches (in German), Gotha: Gotha, p. 367, Auch als die bosnischen Türken im Februar 1415 unter einem gewissen Schach Melik das zerplitterte und von den Ungarn nur schwach verteidigte Bosnien angriffen, um Hrvoje vor völligem Niedergange zu bewahren, und dann Anfang August ein zweiter vom Woiwoden Isak in Usküb selbst geführter Zug die ungarischen Kräfte so entscheidend schlug, dafs die Venezianer die Nachricht erhielten, ,,von dem ganzen Heere seien nur fünf Ritter geblieben”, und die Befehlshaber Johann von Gara, Johann Marothy, der Graf von Segna in türkische Gefangenschaft gerieten, rührte sich Venedig nicht.)
26 ^ Edirne, Drinopolje, Adrianopolis, Jedrene – glavni grad Turskog carstva od 1365. do 1453. (osvajanja Carigrada)
27 ^ Nezir Dinler’den “Boşnakların Atasını Tanıyalım: Gazi Isa Beg Ishak Begoviç.” (UKİD) Uluslararası Kalkınma ve İşbirliği Derneği (http://ukid.org.tr/bosnaklarin-atasini-taniyalim-gazi-isa-beg-ishak-begovic/ ) „Babası Hersek bölgesindeki Kosaç ve Pavloviç’lere akraba bir derebeyinin oğlu yine meşhur bir gazi olan Gazi İshak Bey. Babası tarafından Paşa Yiğit adlı Osmanlı Gazisinin yanına verilen İshak Bey, müslüman olduktan sonra büyük başarılar da kazandı.“
28 ^ Hakki, Dr. Ekrem (2000), Ayerverdi, Avrupa’da Osmanli MİMARÎ Eserlerİ Yugoslavya III 3. KİTAP (in Turkish), Istanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, p. 255, Tâcü’t-Tevârîh’de Üsküb şehrinin ve tevâbimin eyâlet ve hükumetini Paşa Yiğit nâm emîr-i namdâra ki İshak Bey’in efendisi ve’ mürebbisidir tafsîlâtıyle Paşa Yiğit’i ve İshak Bey’i anlatır (6). Bu ifâdelerden Paşa Yiğit’in İshak Bey’in efendisi, binâenaleyh İshak Bey’in esir alınmış bir zât olduğu aşikârdır. Cami kitabesinde ise oğlu sıfatını taşır; ammâ kitabe boya ile yazılmışdır; belki hatâlı olabilir; fekat bir nokta daha var, Paşa Yiğit Bey’in kendisi, Mora Fâtihi meşhûr Büyük Turhan Bey’in babası olan zât midir? Zîrâ Turhan Bey’in vakfiyesinde «Elhâc Turhan Bey bin’ül-Emîr’ülmerhûm Paşa Yiğit» olarak geçer.
29 ^ Stjepan kao Ahmed paša Hercegović (Hersekzade Ahmed Pasha) postaje Veliki Vezir i ostvaruje izuzetnu karijeru u Otomanskom carstvu, ženi kćerku sultana Bajazida II, pradjed mu je bio Dragiša Vukić, brat Hrvoja Vukčića Hrvatinića, umire na Mramornom moru na svom posjedu u selu Dil koje poslije njegove smrti u spomen mu mjenja ime u „Hersek“ – Hercegovina, danas prometna okosnica poluotok Hersek na vratima Izmitskog zaljeva, uz četiri sina imao je i jednu kćerku kojoj daje ime po domovini – Huma.
30 ^ dr. Ćiro Truhelka, Isabeg, brat hercega Stefana, Glasnik Zemaljskog muzeja u Bosni i Hercegovini XXIX 1917. The people of Dubrovnik recorded for the first time Isa-beg's full name with the patronymic, together with his father's Ishak and his grandfather's Hrana name on August 16, 1452 (in Latin), Dubrovnik: State Archives of Dubrovnik, 1452, Isabech Isachovich Cranusich.
31 ^ Gökbilgin, Tayyib (1952), Edirne Ve Pasha Livasi (in Turkish), Edirne: İstanbul Üniversitesı Edebiyat Fakültesi Yayinlarindan No.508, p. 333, Ishak beyın, Isa bezden başka, Mehmed Bey ve Hüsvın Bey adında ıkı oğlu daha olduğu ve babasının da Koç Bey ısmınde bırı bulunduğu, Fatıh devrıne aıt ıkı vesıkadan anlaşılmaktadır (krş. Alı Emırı tasnıfıö Fatıh, n. 23,26). Başlıkları şöyledır.
32 ^ Emecen, Ferıdun (2000), Ishak bey – Osmanlı uç beyi (in Turkish), Istanbul: TDV İslâm Ansiklopedisi, p. 524, 525, “Kosac” ile “Koç” lakabının benzerliği böyle bir irtıbatın bulunabileceği ihtımalini ortaya koyarsa da burada adı geçen şahsın uç beyi İshak’la ilgisi şüphelidir.
33 ^ dr. Ljudevit pl. Thalloczy, Povijest Jajca 1450 – 1527. Preveo dr. Milan pl. Šufflay, Zagreb 1916, „da je on unuk Vuka Kosače, da je taj Izak-beg Vukac.“
34 ^ Ishakovic, Isa bey (1455), Povijesno pismo/povelja Isa bega Ishakovića iz 1. 2. 1455. Dubrovnik: State Archives of Dubrovnik, „Takoger ako bigde kto hoteo mu žao učiniti ali bi bio sluga brata hercega ali sinovca mi voevode Petra, da mu ne voln niedno zlo učinit, kto ne suprotiv mene voevode Esebegu“
35 ^ 21. 7. 1431. Prima pars est de honorando Alibeg teucrum hue venturum in faciendo expensam prout alijs hactenus factum est per manus officialium nostrorum. (R. V. 23.) Prima pars est, quod ipse Alibeg allogiari et hospitari debeat in domo voiuode Sandagl. (ib.) Dubrovnik Partes Consilii Rogatorum
36 ^ Povjesničari često miješaju Ali-bega Isabegovića s njegovim rođakom iz grane Hercegovića Ali-begom Hercegovićem poznatijim kao „Širi“. Širi je bio pjesnik iz plemena Kosača na sultanovom dvoru i dolazi na svijet tek po ženidbi svog oca Ahmed-paše Hercegovića (Stjepan Hercegović, najmlađi sin Stjepana Vukčića Kosače) s Hundi-hatun čerkom sultana Bajazida II, 1484.
37 ^ Ishak Bey Kraloğlu (Ishak-beg Kraljević/Sigismund Tomašević, umro poslije 1493), bosanski princ, sin kralja Stjepana Tomaša Kotromanića i Katarine Kosače-Kotromanić, član kuće Kotromanića, otomanski uglednik, veliki prijatelj sultana Mehmeda, sandžak-beg Karasija, sudjelovao u Krbavskoj bitci 1493.
(Za bosanskepoglede.com priredio – N. F.)