Za sovjetski istok, propagandni plakat iz vremena trajanja Sovjetskog Saveza.
Nargis Kassenova
(Nargis Kassenova je vanredni profesor i direktor Centra za srednjoazijske studije na Kazahstanskom institutu za menadžment, ekonomiju i strateška istraživanja u Almatiju.)
Kada se Sovjetski Savez raspao, pet novih zemalja Centralne Azije — Kazahstan, Kirgistan, Tadžikistan, Turkmenistan i Uzbekistan — u početku su ostavljene same, da kažem tako, da iznutra prate zbivanja. Belaveški sporazum — dokument koji su potpisali ruski predsjednik Boris Jeljcin, ukrajinski predsjednik Leonid Kravčuk i Stanislav Šuškevič iz Bjelorusije 8. decembra 1991, koji je označio raspad Sovjetskog Saveza i umjesto njega stvorio mnogo labaviju Zajednicu nezavisnih država (ZND) — potpisani su bez doprinosa republika srednje Azije.
Ovaj proces je otkrio važnu istinu o odnosima između suprotnih strana Sovjetskog carstva: slavenske vođe su “režirale”, dok su narodi i zemlje Centralne Azije prihvatile posledice.
Belaveški sporazum Rusije, Ukraine i Bjelorusije, 8. decembar 1991.
Za Rusiju ranih 1990-ih, Centralna Azija je bila opterećujuća rukavac kojeg je trebalo osloboditi se. Nakon bolnih napora da zadrži jedinstveni ekonomski prostor i podijeli valutu, Jeljcinova vlada je 1993. potisnula druge države ZND iz zone rublje.
Ovaj potez je bio posebno bolan za države Centralne Azije, koje su bile u velikoj mjeri zavisne od ruskih banaka za finansijske transfere u stabilizuju svoje oštećene ekonomije.
Kako je Rusija postala manje demokratska i više nostalgična za sovjetskom slavom u kasnim 1990-im, Moskva je ponovo počela da pokazuje interesovanje za Centralnu Aziju. I kako je Kremlj oživljavao razgovore o svojim „privilegiranim interesima” i „sferama uticaja”, tražio je nove načine da se uspostavi kao centar ekonomske i političke aktivnosti u Evroaziji. Moskva je uložila nove napore u provedbi Ugovora o kolektivnoj sigurnosti, što je vojni savez koji sadrži tri od pet zemalja Centralne Azije; a 2015. godine, formirana je i zaživjela i tzv. Evroazijska ekonomska unija, ekonomski blok Jermenije, Bjelorusije, Rusije, Kazahstana i Kirgizije.
Moskva se međutim i dalje ponaša kao suveren, a ne kao prva među jednakima u Uniji.
Kada je Zapad sankcionisao Rusiju zbog njenog miješanja u Ukrajinu 2014. godine, Moskva je odgovorila sopstvenim setom uzvratnih sankcija protiv evropskih proizvoda. To je učinjeno bez konsultacija sa Bjelorusijom ili Kazahstanom, ostalim članicama Evroazijske carinske unije, preteče Evroazijske ekonomske unije.
Rusija je također izvela raketne napade iz Kaspijskog mora na ciljeve u Siriji u jesen 2015, ne uzimajući u obzir zabrinutost svog vojnog saveznika i najbližeg partnera Kazahstana, koji je bio primoran da u kratkom roku preusmijeri letove iz regiona.
Na društvenom nivou, u Rusiji nema mnogo interesovanja ili ljubavi prema Centralnoj Aziji. Milioni migranata iz centralne Azije, u potrazi za poslom idu i nalaze ga u Rusiji, vraćajući novac za podršku porodicama koje su ostavili. Ova pojava je međutim povećala antiimigrantska i rasistička osjećanja u zemlji, a neki ključni ruski opozicioni političari čak su pokušali na tome politički profitirati. Tako je Mihail Prohorov, milijarder i predsjednički kandidat tokom ruskih izbora 2012, snishodljivo je obećao da će zatvoriti granicu sa „Srednjom Azijom“ (sovjetski izraz koji se odnosi na Centralnu Aziju minus Kazahstan) i uvesti vizni režim sa ovim zemljama. A Aleksej Navaljni, harizmatični aktivista koji planira da se kandiduje na predsedničkim izborima 2018. godine, vodio je kampanju u prošlosti za uvođenje viznog sistema sa Centralnom Azijom i Kavkazom.
Sa nacionalizmom u usponu, Centralna Azija sve više postaje nešto „drugo“ za Ruse.
Ovaj trend bi trebao potaknuti stanovnike Centralne Azije da imaju na umu lekciju iz ranih 1990-ih:
Bez zajedničkog identiteta ili zajedničkog sna o budućnosti, nemoguće je izgraditi političku zajednicu ili imati bilo kakvu značajnu ekonomsku integraciju.
Centralnoazijske države i društva treba da razmisle o svojim prošlim i sadašnjim zavisnostima i da razviju identitete koji su odvojeni od njihove sovjetske historije i vezanosti za Rusiju. Nakon 25 godina od oslobađanja od sovjetskih stega, vrijeme je da narodi Centralne Azije, napuste tip samoviktimizacije tipične za kolonizirane ljude i istinski prihvate nezavisnost svojih zemalja.
(Foreign Policy, decembar 2016. Preveo i za bosanskepoglede.com pripremio N. F.)