(IzvaDci iz knjige Sonje Biserko – Bosna i Hercegovina, jezgro velikosrpskog projekta, štampano 2006, izdavač – Helsinški odbor za ljudska prava u Srbiji)
HRONOLOGIJA ZBIVANJA
1992.
Maj
Na Mirovnoj konferenciji u Lisabonu, predsjednik Predsjedništva Alija Izetbegović prihvata razgovor o teritorijalnom razgraničenju. Predsjedavajući EZ-a Jose Cutilliero iznosi koncept tri konstitutivne zajednice BiH, nudeći na uvid mape koje su izradili eksperti EZ-a.
U Sarajevu je 17.000 izbjeglica koje se sele iz jednog dijela grada u drugi. Oni su ili protjerani iz svojih domova, ili su im kuće i stanovi uništeni granatama. Sarajevo je pod opsadom. Zatvoren krug oko grada u prečniku od oko 60 kilometara. Postavljeni su tenkovi, minobacači, snajperi, topovi.
Nakon povratka iz Lisabona, po slijetanju na Sarajevski aerodrom, JNA zarobljava predsjednika Predsjedništva Aliju Izetbegovića, njegovu kćerku koja je u pratnji i lidera SDP Zlatka Lagumdžiju. Oslobodjeni su poslije dugih pregovora o razmjeni, uz asistenciju komandanta UN Louisa Mackenzija.
4. maj
Predsedništvo krnje SFRJ donelo je Odluku o povlačenju iz Bosne i Hercegovine pripadnika JNA – građana SRJ najkasnije za 15 dana tj. do 19. maja. 85 % postoječeg sastava jedinica JNA u tom trenutku u BiH činili su vojnici srpske nacionalnosti.
General Milutin Kukanjac: “Alija Izetbegović je pogazio reč koju je dao UN i Evropskoj zajednici. Verujem da je u svemu indirektno učestvovao, jer nije sačekao da cela kolona vozila prođe pored Skenderije (…) Sinoć se desio vandalizam i divljaštvo. Podmuklo je napadnuta kolona vojnih vozila koja je mirno išla iz komande Druge vojne oblasti u pratnji generala Mekenzija, načelnika štaba UNPROFOR u Jugoslaviji i izaslanika Evropske zajednice Kolma Dojla (…) Mislim da svet sada vidi sa kim ima posla i da su na teritoriji Bosne i Hercegovine ugroženi pripadnici JNA i Srbi. Mi ćemo da branimo sebe, srpski živalj i sve koji su ugroženi (…) Armija sve čini da oslobodi ljude koji su zarobljeni. “Apelujem na domaću i međunarodnu javnost da mi se vrate ljudi, živi i mrtvi, i da se kaže prava istina o “miroljubivim namerama” Alije Izetbegovića”. (Borba, 5. maj 1992)
Saopštenje SSNO: “Uz posredovanje i prisustvo predstavnika UNPROFORA prekjuče je u popodnevnim časovima u Komandi Druge vojne oblasti u Sarajevu došlo do susreta predsednika nepotpunog Predsedništva Bosne i Hercegovine Alije Izetbegovića i komandanta oblasti, generalpukovnika Milutina Kukanjca. Tom prilikom, pored ostalog, dogovoreno je da se uz garancije koje je dao Alija Izetbegović u ime rukovodstva Bosne i Hercegovine, omogući već planirano premeštanje Komande u Lukavicu kod Sarajeva. Kolona sa ljudstvom i opremom Komande uredno se kretala do obližnje Skenderije, gde je vozilo u kome je bio Alija Izetbegović, napustilo kolonu i uputilo se prema zgradi Predsedništva Bosne i Hercegovine. Deo vojnih vozila, u jednom je bio i general Kukanjac, propušten je, a preostali deo zaustavljen, a zatim izložen najbrutalnijem napadu i nečuvenom masakru ljudi. Još uvek se ne raspolaže pouzdanim podacima o broju poginulih i ranjenih oficira, vojnika i civila koji su se nalazili u zaustavljenim vozilima. Izvesno je međutim, da ima više poginulih i ranjenih. Pripadnici takozvane teritorijalne odbrane i zelenih beretki, koje je predvodio Emir Švrakić, izložili su pripadnike Jugoslovenske narodne armije besomučnoj unakrsnoj vatri, a pojedince izvlačili iz vozila, zlostavljali, ranjavali i na mestu tog velikog zločina, mučki likvidirali. Pred očima predstavnika UNPROFOR streljana su i dva pukovnika JNA. Do sada prikupljene činjenice nedvosmisleno potvrđuju da je ovaj zločinački prepad i masakr isplaniran i izveden u direktnoj režiji muslimansko-hrvatske koalicije u Predsedništvu Bosne i Hercegovine. Ključnu ulogu u planiranju prevare i napade imao je Alija Izetbegović, sa svojim najbližim saradnicima, članom Predsedništva Ejubom Ganićem i donedavnim čelnikom Hrvatske demokratske zajednice za Bosnu i Hercegovinu, Stjepanom Kljujićem. Utvrđeno je da su Ganić i Kljujić sve vreme bili u vezi sa Eminom Švrakićem i direktno rukovodili napadom. Savezni sekretarijat za narodnu odbranu sa žaljenjem konstatuje da su i ove poslednje žrtve, koje su pale uz neposredno prisustvo predstavnika UNPROFOR-a, izgleda nedovoljne da bi Evropa i svet shvatili da nije Jugoslovenska narodna armija ta koja izaziva sukobe, već je to Predsedništvo Bosne i Hercegovine, koje po svaku cenu želi da onemogući nastavak Konferencije o BiH i ostvari svoj koncept o njenom unitarnom političkom ure đenju, čak i po cenu genocida i masovnih zločina nad srpskim narodom i pripadnicima JNA u toj republici. Komanda Druge vojne oblasti i Savezni sekretarijat za narodnu odbranu preduzimaju sve što je u njihovoj moći da se što pre do đe do ranjenih i poginulih pripadnika armije.” (Borba. 4. maj 1992)
(https://youtu.be/l4Z6cEXxmwM)
Dr Nikola Koljević, član Predsedništva Srpske Republike BiH: “Želim da obavestim domaću i svetsku javnost da od večeras u Srpskoj Republici Bosni i Hercegovini kao i u ostalim delovima BiH nema jugoslovenske vojske, nema ni jednog vojnika iz Savezne Republike Jugoslavije. Ostali su samo građani Srpske Republike BiH. Izetbegović je davno povukao svoje oficire i vojnike, a vojnike nije ni slao i formirao je svoju vojsku i njen štab. Od sutra srpske snage, uključujući i kopnenu vojsku i avijaciju, ispunjavaće odluku Skupštine srpskog naroda i u našu vojsku prihvatićemo sve svoje ljude koji to žele. Vrhovna komanda je naše Predsedništvo.” (Politika ekspres, 16. maj 1992)
Saopštenje Predsedništva Bosne i Hercegovine: “Uprkos nastojanju legalnih organa vlasti republike Bosne i Hercegovine da se ovaj proces odvija u skladu sa dogovorenim principima i potpisanim ugovorima, JNA nastavlja agresiju protiv Bosne i Hercegovine, u saradnji sa dobrovoljačkim formacijama iz Srbije i Crne Gore i terorističkim formacijama SDS BiH”. U saopštenju se kaže da Predsjedništvo Bosne i Hercegovine snage JNA smatra okupacionom silom” i u tom smislu upućuje apel svim relevantnim političkim, humanitarnim i drugim faktorima u svetu da upotrebe sva politička i druga sredstva, kako bi JNA što pre napustila prostor Republike Bosne i Hercegovine. (Borba, 21. maj 1992)
Dogovori o iseljavanju kasarni “Maršal Tito” i “Viktor Bubanj”: Iz štaba TO BiH su javili da je general Ratko Mladić, komandant “Srpske vojske u BiH” naredio oficirima u dvjema kasarnama da slušaju samo njegova naređenja, a ne generala Boškovića. Mladić je, prema istom izvoru, naredio da se u kasarne ne puštaju nikakvi pregovarači a da iz njih niko ne izlazi bez njegove dozvole, ma kakvi uslovi budu ponuđeni. Takođe, saopšteno je, da je Mladić naredio da se general Bošković “odmah uhapsi”, jer hoće da oslobodi pitomce i ostavi oružje Turcima”. Srpska strana svoje ponašanje i dalje obrazlaže nedostatkom garancija za bezbijedno evakuisanje kasarni, te uslovljavanjem da se oružje dijeli na tri dijela. U nastupu na TV Srpske republike BiH general Mladić je rezolutno rekao da nikakva dioba oružja ne dolazi u obzir. Oko sarajevskih kasarni pripadnici TO BiH već danima drže jak obruč, što generalu Mladiću služi kao dokaz o namjerama da se sprema napad prilikom evakuacije. Opet u Štabu TO BiH ponašanje generala Mladića tumače njegovom namjerom da uz pomoć trupa u kasarnama izvede akciju presjecanja Sarajeva na dva dijela, te i dalje drži vezu svoje novoformirane vojske sa bivšom JNA, preseljenom na teritoriju Savezne Jugoslavije. Neuspjela misija generala Boškovića, zbog toga se tumači neuspjelim trikom da se u javnosti nametne utisak o definitivnom raskidu Beograda sa Palama”. (Borba, 25. maj 1992)
Ratko Mladić, komandant VRS: “Te kasarne smo deblokirali po istom principu, recimo, iz Zadra i Šibenika. To smo uspeli jer oni razumeju samo politiku sile. Da se tada nisu tu ubacili neki krugovi, neki novi spasitelji vojske i Srba, koji su se po Sarajevu samo slikali, izigravajući neke članove Vrhovne komande, sada bi bila druga slika ovog grada. Mi smo imali plan da se snagama sa Grbavice i iz pravca Koševa spojimo sa našim snagama u kasarni “Maršal Tito”. U toj kasarni u to vreme bio je jedan izuzetan čovek, pukovnik Popara, kome je to bila druga blokada. Međutim, tadašnji komandant Školskog centra u ovoj kasarni, general Barus, imao je kukavičko držanje, neprimerno generalu. Njegovom krivicom, mnogo toga se desilo u Sarajevu, onako kako se desilo. Da je došlo do spajanja srpskih snaga niz pravca Grbavice i Koševa Sarajevo ne bi bilo u muslimanskim rukama. I sam uži, urbani deo Sarajeva bio bi pod našom kontrolom. Bolje bi bio zaštićen, ne bi bilo rušenja, ustaških divljanja i stradanja srpskog stanovništva kakvo je bilo. Da smo zadržali naš deo Sarajeva u meri u kojoj smo to mogli, verovatno bi Aliji Izetbegoviću i njegovoj agresivnoj politici davno bili izbrojani dani. Međutim, on je kasnije osnažen uplitanjem međunarodne zajednice i nekim potezima sa naše strane koji su mogli biti drugačiji, kao što je davanje aerodroma Sarajevo”. (NIN, 12. januar 1994)
Juka Prazina, paravojni lider gradskih jedinica, postaje glavnokomandujući Specijalnih jedinica MUP-a BiH.
Članovi Predsjedništva BiH, Stjepan Kljujić i Fikret Abdić, potpisali obustavu vatre uz sporazum o deblokadi kasarni JNA.
JNA smjenjuje Blagoja Adžića i razrješuje dužnosti glavnokomandujućeg oblasti Sarajevo, Milutina Kukanjca.
Prekinuto emitovanje informativnog programa “Yutel”. Prilikom granatiranja glavne zgrade Pošte sa okolnih brda, na koja su se smjestile srpske paravojne grupe, izgorjelo 40.000 telefonskih linija. Minirana rezervna telefonska centrala na Obali. Sabotažu su izveli niški specijalci.
Dogovor o konfederaciji Bosne i Hrvatske. BiH postala članica UN. Sefer Halilović imenovan za komandanta TO BiH.
24. maj
Portugalski ambasador Jose Cutilliero otpočeo novu rundu pregovora. Hrvatsku delegaciju iz BiH predvodi Mate Boban. Radovan Karadžić predstavlja srpski narod. Predstavnike muslimanskog naroda i delegaciju BiH predvodi Haris Silajdžić. JNA napustila kasarnu “Viktor Bubanj”.
27. maj
U centru Sarajeva, u ulici Vase Miskina, bačena granata na civile koji su čekali u redu za hleb. Tom prilikom život je izgubilo 17 ljudi, a 140 je ranjeno. Predsedništvo Jugoslavije se pismom obratilo generalnom sekretaru UN sa zahtevom da se obrazuje međunarodna komisija za ispitivanje masakra u ulici Vase Miskina u Sarajevu, za koji se optužuju Srbi.
Masakr civila u ulici Vase Miskina, 21. 5. 1992.
28. maj
Posle 52 dana opsade grada Sarajevo izloženo najvećem bombardovanju i razaranju. Uništeni su mnogi značajni poslovni objekti i stambene zhrage. Akcijom je rukovodio Ratko Mladić, komandant VRS. Grad gori. Napad na zgradu “Oslobodjenja”.
30. maj
Savjet bezbjednosti UN usvojio Rezoluciju 757, o uvodjenju sankcija protiv Srbije i Crne Gore u kojoj se traži: – da se zaustavi uvoz svih proizvoda i dobara iz Srbije i Crne Gore; da se obustavi izvoz svih dobara i proizvoda u Srbiju i Crnu Goru; da se uskrate svi finansijski izvori, uključujući i srpsku i jugoslovensku imovinu u stranim zemljama; da se uvede zabrana letova i prelijetanja teritorija stranih zemalja, svim avionima koji lete za Srbiju i Crnu Goru ili sa teritorija tih republika u druge zemlje, osim ako je riječ o posebnim, unaprijed odobrenim letovima, sa humanitarnim potrepštinama; da se uvede zabrana servisiranja aviona registrovanih u Srbiji i Crnoj Gori ili koji rade za njihove potrebe, kao i isporuka rezervnih dijelova za takve letjelice, usluge osiguranja ili naplate po tim osnovama; da se smanji broj osoblja diplomatskih misija i konzularnih predstavništava Srbije i Crne Gore, u svim zemljama svijeta; da se zabrani učešće u sportskim dogadjajima, licima ili grupama koji predstavljaju Saveznu Republiku Jugoslaviju, odnosno Srbiju i Crnu Goru; – da se suspenduje naučna i tehnička saradnja, kulturne veze i posjete s licima ili grupama, koje su podržavane ili koje predstavljaju Saveznu Republiku Jugoslaviju, odnosno Srbiju i Crnu Goru…
Jun
Iseljena najveća kasarna JNA “Maršal Tito”, u centru grada. Prekinute telefonske veze Sarajevo – Svijet. Izgorjela zgrada dnevnog lista “Oslobodjenje”, pod teškim artiljerijskim napadom.
25. jun
Francuski predsjednik Francois Mitterand, potpuno nenajavljeno, sletio na zatvoreni Sarajevski aerodrom. Otišao u obilazak grada pod opsadom. Posjetio Državnu bolnicu (Vojnu bolnicu) i tom posjetom razriješio krizu dostave humanitarne pomoći, kao što je zaustavio akciju eventualnih zraćnih udara na položaje bosanskih Srba. Francois Mitterand, predsednik Francuske: “Došao sam da otvorim vrata Sarajeva za dolazak humanitarne pomoći i verujem da ta vrata nikad više neće biti zatvorena (…) U Sarajevo nisam došao kao pregovarač na bazi odluka bilo koje me đunarodne organiazcije, već kao predstavnik Francuske i kao predstavnik zemlje koja je stalni član Saveta bezbednosti Ujedinjenih Nacija. Želja mi je bila da se informišem o onome što se dešava u Bosni i Hercegovini i da lično vidim kakva je stvarnost ovde. Miterna je takodje naglasio da ni jednu republiku ne smatra neprijateljskom, ali u svakom slučaju ne smatra da treba izjednačiti one koji napadaju Bosnu i Hercegovinu i one koji je brane. (Borba, 29. juni. 1992)
Juni 1992, Fransoa Miteran u opsjednutom Sarajevu: Došao sam da otvorim vrata Sarajeva za dolazak humanitarne pomoći i verujem da ta vrata nikad više neće biti zatvorena”.
30. jun
Savjet bezbjednosti usvojio Rezoluciju 761, kojom ovlašćuje glavnokomandujućeg UNPROFOR da ostvari sigurnost i funkcioniranje Sarajevskog aerodroma. Članom 2 te Rezolucije Savjet bezbjednosti poziva sve strane da se održi apsolutni i bezuslovni prekid vatre.
Juli
7. juli
Samit u Minhenu: Sedam najrazvijenijih zemalja svijeta usvojilo posebnu Rezoluciju o jugoslovenskoj krizi kojom bi trebalo pojačati pritisak na Beograd. Sedmorica podržavaju konferenciju EZ o bivšoj Jugoslaviji i pozivaju sve strane da nastave pregovore, istovremeno zahtijevajući od svih strana u BiH da ne ugrožavaju humanitarne napore. U Rezoluciji se još kaže: U slučaju propasti mirovnih pregovora Savjet bezbjednosti će razmotriti i druge mjere, pri čemu vojna sredstva neće biti isključena. Srbija i Hrvatska moraju poštovati teritorijalni integritet BiH.
Novi član Predsjedništva BiH iz redova srpskog naroda, Nenad Kecmanović, pobjegao iz Sarajeva.
Juka Prazina, lider gradske gerile, prešao u OSBiH, sa svojom jedinicom.
Violončelista Vedran Smajlović svirao na ulici, u centru grada. Vedran je uputio poziv muzičarima svijeta da 17. jula, u 12.00 sati, u znak protesta protiv agresije na Sarajevo i BiH, sviraju Albinonija.
16. juli
Mirovna konferencija o BiH u Londonu. Predsjedavajući mirovne konferencije lord Peter Carrington. Učesnici konferencije: Haris Silajdžić, Radovan Karadžić i Mate Boban.
18. juli
U Londonu potpisan sporazum o prekidu vatre. Sve strane potpisale sporazum o prekidu vatre i stavljanju teškog oružja pod kontrolu medjunarodne zajednice. Potpisan dokument koji garantuje povratak izbjeglicama u svoja mjesta i obezbjedjuje slobodu kretanja svim civilnim licima.
Louis Mackenzie, komandant UNPROFOR, dao ostavku, pod pritiskom medija, zbog nedoličnog ponašanja i pristrasnosti.
Haris Silajdžić, ministar spoljnih poslova BiH, odbio Cutillierov plan, na koji je u martu bh. delegacija dala svoj načelni pristanak.
19. juli
Premijer SRJ Milan Panić u poseti Sarajevu. U razgovoru sa Alijom Izetbegovićem izražena spremnost da se započne proces demilitarizacije BiH predajom teškog naoružanja.
(Nastaviće se)