Revolta dalmato-panonnica, ano 8. d. c. (Izvor – https://www.quora.com/How-devastating-was-the-Illyrian-Revolt-of-the-early-Roman-Empire)
Bellum Batonianum (Batonov rat) je termin kojim se u historiji naziva niz vojnih sukoba između saveza ilirskih plemena i Rimskog carstva. Ustanak je započeo među Dezitijatima (ilirsko pleme s prostora današnje srednje Bosne) pod vođom Batom, ali su im se ubrzo pridružili Breuci i brojna druga ilirska plemena. Četvorogodišnji rat, koji je trajao od 6. do 9. godine naše ere, doveo je do velike koncentracije rimskih snaga, koje su djelovale širom zapadnog Balkana i borile se na više frontova.
Dana 3. avgusta 8. godine nove ere, Breuci iz doline Save su se predali, ali je bila potrebna još jedna zimska blokada i sezona borbi prije predaja Dezitijata u 9. godini n. e.
Rimljanima su bile potrebne tri godine teških borbi da uguše pobunu, koja je je rimski istoričar Svetonije opisao kao najteži sukob sa kojim se Rim suočio od Punskih ratova, dva vijeka ranije.
HISTORIJA
Pozadina pobune
U drugom vijeku prije nove ere Rimljani su osvojili različite dijelove Ilirije, kao što su Histria 177. godine prije Krista i Ardejsko kraljevstvo 168. godine prije Krista. Slijedila je unutrašnjost zapadnog Balkana i osvajanja, nakon sukoba s ilirskim plemenom Delmati 156. i 78. prije Krista, te 129. godine prije Krista protiv Japoda; (Lika i Zapadna Bosna, op – N. F.)
Iliri, I. i II. stoljeće n. e. (https://en.wikipedia.org/wiki/Illyrians)
Ubistvo imperatora Julius Cezara, 15. mart 44. g. prije nove ere, ohrabrilo je Ilire na ustanak protiv rimske okupacije. Odbili su plaćati porez i u sukobima nakon toga uništili pet kohorti vojske kojom je komandovao P. Vatinius, ubivši i senatora Bebija. Rimski senat je zadužio Marka Junija Bruta, jednog od Cezarovih ubica, da predvodi vojsku u Iliriji i Makedoniji. U zimu 42. prije nove ere, Brut maršira s vojskom iz Grčke, putevima prekrivenim snijegom, nesumnjivo dolazeći duž Via Egnatia, da bi se iznenada pojavio pred zidinama Dyrrhachiana, bolestan i iscrpljen od dugog puta i hladnoće. (…) Ipak, Brut uspijeva zauzeti Apoloniju i Bilis. (…)
Oktavian (Caesar Augustus, rođenjem Gaius Octavius, 63. BC – 19. AD), 35. godine prije Krista, primoran je ponovo slati vojsku u ilirske zemlje, ovaj put u Dalmaciju. Na čelu deset legija krenuo je sa sjevera i potčinio Japode, Liburne i Panonce. Najteži sukob je bio sa Delmatima, gdje biva dva puta ranjen, kako piše Svetonije, prvo u koljeno, kamenom iz praćke, a kasnije još jednom, kada je pao most prilikom opsade japodske gradine Metuluma.
U toj opsadi Oktavijan se osobno uvjerio u hrabrost Ilira. Legenda kazuje – pošto je uspio osvojiti gornji deo gradine, tražio je od branitelja da polože oružje, ali su oni pokupili svoje žene i djecu, zatvorili ih, stavivši stražu oko njih uz naredbu da ih zapale, ako ne budu u stanju zadržati Rimljane. Nakon što su poduzeli ove mjere, u očaju su napali Rimljane, ali pošto su oni bili dole, a Rimljani iznad, bili su teško poraženi i svi su poubijeni. Zatim su stražari zapalili zgradu, kako im je bilo naređeno, a mnoge žene i djeca su izgorjeli, a još više ih se bacilo na vatru, zajedno sa svojom djecom. Gradina je tako potpuno spaljena, tako da od njega nije ostao ni kamen na kamenu.
BELLUM BATONIANUM
Savez ilirskih plemena
Pobuna 6. godine nove ere bila je jedna od rijetkih prilika kada su različita ilirska plemena ušli u koaliciju protiv zajedničkog neprijatelja. Glavninu saveza iluirskih plemena su činili – Dezitijati, Breuci, Delmati, Andizeti, Panonci, Pirusti, Liburni i Japodi.
Dezitijate je predvodio Bato Dezitijatski (Bato Dezitijat), dok su Breuke predvodili njihov kralj Pinnes i Bato Breucki, komandant vojske.
Ustanak je počeo spontano i brzo se proširio. Nekoliko pukova domorodaca Dezitijata sa područja koje danas obuhvata srednju Bosnu, predvođenih Batom Dezitijatskim, 6. godine n.e. okupljeno je kako bi se pripremili da se pridruže posinku Oktavijana Augustusa i višem vojnom zapovjedniku Tiberiju u ratu protiv Nijemaca. Umjesto toga, Dezitijati dižu pobunu.
Lijevo, statua Bata Dezitijatskog, Nacionalni muzej u Tirani, Albanija.
Dezitijatima su se ubrzo pridružili Breuci predvođeni svojim kraljem Pinnesom i njihovim zapovjednikom Batom Breuckim (Bato Breuci), koji su naseljavali područje između rijeka Save i Drave u modernoj Hrvatskoj. Sukobili su se sa Rimskom vojskom iz Mezije koju je predvodio Cecina Sever, guverner Mezije. Uprkos porazu, nanijeli su velike gubitke u ‘Bitci za Sirmijum‘; (današnja Sremska Mitrovica).
Bato Dezitijat je pokrenuo svoje snage protiv Salone, ali nije uspeo da zauzme grad. Bio je primoran da odustane od svojih planova i krene na jug, stigavši do Apolonije u centralnoj Albaniji. Koaliciji se sada pridružio veliki broj drugih ilirskih zajednica. U opasnosti je bila strateška provincija Ilirik, nedavno proširena na teritoriju Panona, koje je Rim potčinio 12. na 9. godinu prije Krista. Ilirik je obuhvatao regiju na istočnom krilu od Rima, blizu centra imperije. Panika je stoga zahvatila Rim. Prenosila se glasina o 800.000 ilirskih pobunjenika, od kojih su 200.000 bili ratnici, a od toga 9.000 konjica.
Rimsko pojačanje
U strahu od invazije na Italiju, cezar August Oktavian je naredio Tiberiju da prekine operacije u Njemačkoj i premjesti svoju glavnu vojsku u Ilirik. Tiberije je poslao Marka Valerija Mesalu – Mesalinu, namjesnika Dalmacije i Panonije naprijed s trupama.
Oktavian je podigao i drugu operativnu grupu pod komandom Tiberijevog nećaka Germanika. Kako bi prikupio potrebnu vojsku primijenio je mjeru otkupa hiljada robova. Ovo se dogodilo po prvi put nakon bitke kod Kane dva vijeka ranije. U jednom trenutku, u zimu 6. na 7. godinu nove ere, raspoređeno je 10 legija i ekvivalentan broj auxilia (70 kohorti, 10 alaa). Osim toga, pomogao im je veliki broj tračkih trupa (Tračani su takođe Iliri, op – N.F.) poslanih od strane njihovog kralja Rhoemetalcesa, rimskog saveznika; ukupno oko 100.000 ratnika.
Zbivanja 8. na 9. n. e.
Jedna od odlučujućih bitaka odigrala se na rijeci Bathinus. Tu dolazi do nesuglasica unutar logora Breuka, između komandanta vojske Batona Breuckog i kralja Pinnesa, koji je želio nastaviti borbu, dok je prvi sumnjao u sposobnosti inferiornije ilirske vojske.
Prevladao je Bato Breucki, zarobio je kralja Pinnesa, a onda se predao Rimljanima.
Čuvši za predaju Breuka, Bato Dezitijat je krenuo s vojskom u Panoniju, zarobljava Bata Breuckog, koji je potom biva osuđen na smrt i pogubljen. Međutim, Bato Dezitijatski nije uspio nagovoriti Breuke da se pridruže njegovoj vojsci. Nakon ovih zbivanja on se vraća u centralni Ilirik i Dalmaciju i nastavlja rat.
Germanik je bio poslan, sa velikom i dobro obučenom vojskom, da smiri pobunu Bata Dezitijataskog i njegovih Ilira. Suočili su se u teškim sukobima u bosanskim planinama, ali su se ogorčene borbe vodile i u južnoj Panoniji oko Mons Almusa, današnje Fruške Gore kod Sirmijuma. Ustanici uspjevaju zauzeti Splonum, Seretium i Raetinium.
Germanikovi porazi primorali su su Tiberius da direktno pritekne u pomoć. Rimljani su ubrzo osvajali jednu ilirsku gradinu za drugim, na kraju opsjedajući Andetrium, gdje su se nalazili i Bato Dezitijatski. Nakon teških žrtava na obje strane, Tiberije je konačno uspio zauzeti Andetrium, ali je Bato izbjegao zarobljavanje.
Konačna bitka se desila na gradini Arduba; (vrlo moguće kasnije, u srednjem vijeku poznata bosanska kraljevska gradina Bobovac; vidjeti – http://bosanskipogledi.com/2019/11/13/u-potrazi-za-istinom-o-batonu-dezitijatskom/). U vezi s prednjim, ostala je do danas legenda: dok su rimske legije slamale otpor preostalih branilaca, žene su se zajedno s djecom bacale u vatru koja je zahvatila utvrdu.
Suočen s porazom, Bato Dezitijatski se predao Rimljanima 9. godine nove ere, tražeći da životi njegovih ratnika budu pošteđeni. Do danas je ostala legenda – na Tiberijevo pitanje zašto se pobunio protiv njega, Bato Dezitijatski je odgovorio: “Vi Rimljani ste sami krivi. Poslali ste vukove da čuvaju vaša stada, a ne pastire.” (U nekim izvorima pominje se pak ova varijacija izjave Batove: ” Sami ste krivi. Gonili ste ovce, a istjerali vukove: op. N. F).
Bato Dezitijat je konačno poslan da živi u izgnanstvu u gradu Ravenna (Italija).
POSLJEDICE
Rimljani su, tokom i nakon rata, podijelili ilirska plemena u različite grupe od onih koje su ranije sačinjavali. (…) Neki članovi plemena su vjerovatno prodavani kao robovi ili deportovani na različite lokacije, kao Azali npr.
Bellum Batonianu je, smatra se, imnao trajne posljedice na odnose u rimskoj vojsci. Na tragu teškog iskustva u ratu protiv Ilira, nezadovoljni rasporedom u močvarne panonske krajeve imperije, na oštru vojnu službu, kao i zloupotrebama u vezi sa plaćom i uslovima, rimski vojnici su digli pobunu 14. godine nove ere, tražeći odštetu. Tiberije, sada vladajući car, poslao je svog sina Druza da smiri pobunjenike.
(Za bosanskepoglede.com priredio – N. F.)
Link –
https://albanianstudies.weebly.com/the-great-illyrian-revolt.html