Povodom devastiranja antifašističkog Memorijalnog kompleksa poginulih boraca Narodno-oslobodilačkog rata i socijalističke revolucije 1941 – 1945.
– Preuzeti odgovornost, odbaciti ideološke stege i fraze, suočiti se sa istinom, kakva god da je, e da bi konačno i mi u Bosni završili građanski rat u ratu iz vremena Drugog svjetskog rata, rat između partizana (komunista najprije, jer nisu svi partizani bili komunisti) i ustaša odnosno četnika; podvući crtu, svesti iskreno račune i osuditi zločine i na jednoj i na drugoj strani i na trećoj strani, kazati popu pop, a bobu bob i moliti za oprost i brata i komšiju i Svevišnjeg – i moguće, eto predpostavke za društveni dijalog iz kojega će se roditi jedna nova osjećajnost koja neće dozvoliti vandalizme kakve svjedočimo od pada komunizma naovamo. A komunizam po sebi je opet vandalizam i nasilje u kojem, jednako tako kao i u vandalizmu i nasilju naci-kolaboracionista iz Drugog svjetskog rata, treba tražiti korjen zla kome svjedočimo i danas – evo, tu skoro, u Mostaru sa devastiranjem antifašističkog Memorijalnog kompleksa poginulih boraca Narodno-oslobodilačkog rata u Jugoslavije, 1941 – 1945.
Komunisti jesu bili na pravoj strani historije u perodu 1941. na 1945, ali su uzput počinili stravične zločine koje su gurnuli pod tepih laganja i pošto je tepih i vlast bila njihova, kroz narednih 45, godina, laž se primila i postala centralni tok u mišljenju, a onda i postupcima… Ta laž traje i dan danas. Zagovaraju je i prenose još uvijek živi (neki su u međuvremenu poumirali) “liberali” bivšeg SKJ: uzmite Stjepana Mesića – laže, uzmite Josipa Manolića – laže, uzmite (umrla je 2010.) Milku Planinc – laže, uzmite (i on umro 2013.) gen. i narodnog heroja Jugoslavije Jovana Kapidžića – laže, uzmite generala Stevana Mirkovića (umro 2013.) – laže, na kraju krajeva uzmimo i ove mlađe bosanske petljance, evo uzmimo Dragana Čovića – laže (s tim što ostaje u njegovio slučaju nejasno kada koga laže – one koji ga podržavaju kada po ustaškim kompromitiranim ličnostima i zločincima nadjevaju imena ulica po hercegovačkim gradovima i gradićima ili kada u Izraelu izjavi da je to nedopustivo i da se ta praka mora mijenjati), ili uzmimo sarajevske mahnitaše u rasponu od profesorskih katedri do žurnalističkih šalabajzera – a rodilo ih mašallah, sami odaberite koje ćete izvući, jer svaki – laže; …itd. …. itd.
Ovim ne umanjujem zločine kolaboracionista u Drugom svjetskom ratu; samo se želi kazati – da je svaki zločin jednak. Možda ideje nisu, uvjerenja za koje ljudi ginu i spremni su ubijati, ali zločin je zločin. I dok se ta crta ne podvuče i pod “naše” i pod “njihove” zločine, trajaće stanje u kome ulice i škole nadjevaju imenima historijski kontraverznih ličnosti, lome se nadgrobne ploče i slično.
Jugoslavenski komunisti nikada nisu završili Drugi svjetski rat. Na tom narativu nikad završenog sukoba iz vremena građanskog rata 1941. na 1945, održavali su se na vlasti, a otuda, iz te represije na slobodan politički rad, odnosno na slobodu općenito, porađao se terorizam onomad onih u emigraciji i terorizam jugoslavenske države i njene tajne policije kontra tih u emigraciji. Ko je to započeo, a ko nastavio, potpuno je nebitno. Bitno je da je i jedno i drugo nasilje i s toga razloga, neodrživo kao praksa i prema tome je za osudu. Ovo tim prije je moralo do sada doći u fokus javne pažnje i u Bosni jer je, evo tome je danas više od od 30 godina, pao komunizam, nestala je vlast koja je bila dio tog obostranog terorističkog lanca, a u nas nema suočavanja sa istinom. Razlozi su višestruki, ali za potrebe ovog kratkog osvrta svedimo ih na jedno: komunizam je pao, ali sjeme zla koje je posijao je ostalo i naročito se primilo u BiH, zbog njene specifične historije i etničke kompozicije; iz njega niče taj otrov što i dan danas hara Bosnom – i specifično bošnjačkom duhovnošću.
U Sloveniji, u Hrvatskoj i Srbiji, uz odpore i sporo, ali do sada je ipak nešto i odrađeno na suočavanju sa bliskom historijom zločina masovnog komunističkog ubijanja ideoloških protivnika odnosno onih koje su oni takvim procjenjivali, ali u Bosni na ovom otrovnom društvenom (i najprije ideološkom) pitanju ključnom za stabilan postkomunistički drmokratski ustroj društva – faktički ništa nije urađeno. Mi i dalje ne znamo koliko je tisuća Bosanaca (Bošnjaka, Hrvata i Srba) ubijeno u onome što danas kamuflažno nazivaju Blajburška afera (kao da se radi o sitnom kurvarluku, a ne o masovnom ubijanju ljudi); dapače, ne znamo precizno ni koliko hiljada je ubijeno u Sarajevu po “oslobođenju”, koliko, opet mjereno hiljadama, je ubijeno na otoci u Bosanskom Novom, koliko tisuća je ubijeno u Bosanskoj Gradišci; neiztražene su masovne grobnice u okolici Tuzle, Gračanice i Brčkog… I stoga što ovo pitanje nismo ni pokušali mentalno procesuirati u nas se i dalje ratuje i ubija, u glavama se ubijaju i sa polomljenim pločama na memorijalnim kompleksima se ubija, ratuju sa nazivljem – ovim i onim, ulica, škola, univerziteta… itd.
Kada se ovo jednom razumije, eto predpostavke da se uđe u proces stvarnog građanskog pomirenja i u BiH. To je naravno, u Bosni lakše kazati nego izvesti, obzirom na pravilo trojno; ali nije nemoguće. U protivnom praksa ratovanja “nas” i “njih” će se nastaviti.
Sve skupa, žalosno je to; sedamdeset i sedam godina od kraja Drugog svjetskog rata u Bosni se još taj rat nije završio u glavama. Tu je ogromna, ključna, odgovornost titoističkog projekta – jer su nastavili ratovanje i ubijanje i nakon kraja rata! Ta nije li i rat 1992. na 1995. takođe, u izvjesnoj mjeri, bio refleks tog stanja u mišljenja, nastavak nikada završenog građanskog rata u ratu iz vremena 1941. na 1945.
(Nihad Filipović)
U prilogu, izvanredan tekst koji Bosnu suočava sa činjenicom njenog zaostajanja u odnosu na Srbiju, Hrvatsku i Sloveniju, glede društvenog suočavanja sa istinom o jednom vremenu, koje je historijska prošlost, ali u Bosni i dalje “živi” kao način mišljenja, a onda i kao praksa.
Autor Vuk Z. Cvijić
Tekst je produciran u sastavu CINS-ovog programa „Fond za istraživačko novinarstvo“ (Konkurs za finansiranje istraživačkih priča) koji je podržala Holandska ambasada u Srbiji
Komisija do sada popisala 25. 000 ljudi streljanih u Srbiji, procenjuje se da će ih biti „više desetina hiljada”. Samo u Vojvodini se broj streljanih civila, uglavnom Nemaca i Mađara, procenjuje na 45. 000
Izvadci iz opširnog članka:
Skoro svaki zaseok u Srbiji ima stratište u kojem su zakopani uglavnom civili, žrtve komunističkog režima, ubijene bez suđenja, čije se kažnjavanje i danas nastavlja, jer još nemaju pravo na sahranu. Ovo tužno poglavlje istorije Srbije počelo je septembra 1944, a tek 65 godina kasnije država je smogla snage da, dosta stidljivo, uspostavi „Državnu komisiju za pronalaženje i obeležavanje svih tajnih grobnica u kojima se nalaze posmrtni ostaci streljanih posle 12. septembra 1944. godine” čiji je zadatak da utvrdi tačan broj žrtava i popiše ove grobnice.
Komisiju je Vlada Srbije osnovala 9. jula 2009, a tek 29. aprila 2010. godine, Vlada je donela odluku o skidanju oznake poverljivosti sa spiskova osoba streljanih bez suđenja. Nakon tog datuma, članovi Komisije su dobili priliku da pretražuju arhive, pa su tako u arhivi BIA pronašli naredbu 1253 od 18. maja 1945. kojom tadašnje Ministarstvo unutrašnjih poslova Demokartske federativne Jugoslavije propisuje da lokacije svih grobnica „narodnih neprijatelja” postanu tajna.
Prema dokumetima do kojih je došla Komisija streljnja su bila planska, po direktivama i odlukama tadašnjeg vojnog i partijskog vrha uz postojanje detaljnih spiskova političkih i klasnih neprijatelja koje treba likvidirati. Mnogi od tih spiskova streljanih su i pronađeni.
Razlozi zbog kojih su partizanske jedinice, kako je Komisija utvrdila, bez suđenja streljale ljude i bacale tela u neobeležene grobnice uglavnom su bili ideološki. Međutim, kako pokazuje istorijska građa, koju su koristili i članovi Komisije žrtve su bile i oni za čiju su se imovinu interesovali tadašnji vojni i komunistički čelnici. …
… Među žrtvama su, kako se vidi u otkrivenim spiskovima, bila i deca uz čija je imena upisivano da su bili pripadnici pokreta neistomišljenika, kao na primer “D. M.”, što je značilo da su pripadnici, simpatizeri, ili najčešće samo članovi šire porodice pripadnika Jugoslovenske kraljevske vojske u otadžbini, čiji je komandant bio đeneral Dragoljub Draža Mihailović. Među streljanima je bilo i mnogo žena uz čija je imena najčešće upisivano “špijunka”, “jatak” i “prostitutka”. …
… Pronađene su i “Knjige streljanih”, koje je pod tim imenom Ozna vodila, a u kojima su imena ljudi iz pojedinih tadašnjih okruga Srbije ubijenih bez da je protiv njh poveden bilo kakav sudski postupak.
Članovi Komisije su arhivu Vojno bezbednosne agencije, među Ozninim dokumentima, našli i izveštaje partizanske 47. divizije stacionirane u Ćupriji od 15. novembra 1944. U tom izveštaju se navodi:
“Da bi ispunili zadatke postavljene od našeg naroda i naše Partije, moramo svojski prionuti na rad i postati majstori svoga posla. Jedan od najglavnijih zadataka uopšte, danas je uništenje domaće reakcije – izdajnika – njihovo istrebljenje iz samog korena i davanje vlasti narodu. Da bi uspeli u ovome, moramo pre svega podići i učvrstiti organizaciju – Oznu… Primetio sam i dostavljeno mi je da se streljanje ne vrši kako treba, odnosno, da se ne vrše konspirativno”.
Sačuvan je i izveštaj iz jula 1945. hrvtske brigade KNOJ, koji je prosleđen Ozni, a koji su objavili hrvatski istoričari, u kojem se navodi:
“… Imade primera da se prelazi i u drugu krajnost. Najvećma su to borci iz Petrinjskog bataljona Prve brigade, sadistički zlostavljaju bandite koje odvode na streljanje. To im je prešlo u strast tako da više nisu u pitanju sami banditi i možebitne politički neugodne posljedice, nego je u pitanju moralna egzistencija dotičnih boraca i rukovodioca”.
U izveštajima Komisije, nalaze se i svedočenja više članova porodica streljanih da su im predstvanici Ozne i partijskih vlasti prenosili dezinformacije o sudbinama njihovih srodnika. (…) Prema njihovim rečima predstvnici Ozne i KP su im govorili: “Otišao u Rusiju”, “Javio se iz Vorošilova”, “Nalazi se u Borskom rudniku”, “Javio se iz Trsta”, “u logoru je u Sibiru”.
„Ugledni građani Vlasotinca, koji nisu pripadali ni jednoj zaraćenoj strani potpisali su apel da se prekine brtoubilački rat i odmazda i uputila ga komandi NOB. Kada su partizani ušli u grad, streljali su sve potpisnike apela”, kaže za CINS istoričar dr Srđan Cvetković, sekretar Komisije. (…)
Vlada Srbije želi pomirenje
Koordinator Vlade Srbije za odnose s javnošću i državni sekretar Ministarstva pravde, Slobodan Homen, objašnjava za CINS stav Vlade i kaže da je suština rada Komisije za tajne grobnice istinsko pomirenje u srpskom narodu, kao i priznanje činjenice, da je vođen bratoubilački rat.
„Nakon više od 60. godina Vlada Srbije nema interes da se bavi utvrđivanjem krivične odgovornosti, već objavljivanjem konkretnih podataka, koji će pomoći da se jednom zauvek utvrde pouzdane činjenice i stavi tačka na građanski rat. Ovo je preduslov ne samo za pomirenje u našem narodu nego i za EU integracije. Suočavanje sa prošlošću, koliko god ona teška bila, neophodan je uslov, koji su ispunile sve članice EU”, kaže Homen.
Prokuplje, jedan od spiskova streljanih.
Komisija je u dosadašnjem radu, prema rečima istoričara Cvetkovića, na osnovu prijava građana i iskaza svedoka evidentirala više od 200 masovnih grobnica širom Srbije, a do sada su ispitane i snimljene 23 lokacije.
Od više desetina hiljada žrtava, do sada je popisano 25.000 streljanih ljudi. Svi popisani su prema rečima Cvetkovića streljani bez suđenja.
Članovi Komisije su osim toga utvrdili da su masovna streljanja bez suđenja bila osmišljena u komandi NOVJ (Narodno oslobodilačke vojske Jugoslavije) i da su izdavana precizna naređenja da se ona izvrše. U dokumentima iz tog vremena navodi se koje su jedinice neposredni izvršioci likvidacija i najčešće je u pitanju Ozna, a ponegde i Korpus narodne odbrane Jugoslavije. KNOJ je bio pozadinska jedinica formirana 15. avgusta 1944. baš za obračune sa „narodnim neprijateljima”. Istoričar Cvetković kaže da su do sada pronašli izveštaje jedinica koje su obavljale egzekuciju, iz kojih se vidi da su dobijali naređenja za masovna streljanja, odnosno da to nisu radile „na svoju ruku”.
„To su izveštaji koji su od nižih komandi išli ka višim i u kojima se potvrđuje postojanje naređenja za masovna streljanja, koje je izdala tadašnja vrhovna vlast. Kao što je poznato, Josip Broz – Tito bio je apsolutni vladar i suštinski i formalno i to nije moglo bez njegove naredbe”, kaže istoričar Cvetković.
Slovenija i Hrvatska: Broz naredbovac zločina
Broz je istovremeno bio predsednik države, šef ministarstva odbrane, predsednik vlade, vrhovni komandant i predsednik Komunističke partije Jugoslavije. Do zaključka da je on glavni naredbodavac osim članova srpske Komisije, još ranije su došli pripadnici sličnih komisija u Sloveniji i Hrvatskoj.
U knjizi “Novi prilozi za biografiju druga Tita” izdatoj 1983. godine, autor Vladimir Dedijer, nekadašnji član Centralnog komiteta Saveza komunista navodi da su masovna streljanja potrajala sve dok Broz u jesen 1945. na jednom sastanku Centralnog komiteta nije rekao:
„Dosta više sa tim streljanjima, smrtna kazna više nema nikakvog efekta!”
Istoričar Slobodan Marković, predsednik Komisije, kaže da je jasno odakle su naređenja išla i bez bilo kakvih dokumenata, ako se samo pogledaju izdanja “Politike” od oktobra, novembra i decembra 1944.
„Na primer, 28. oktobra 1944. generali Koča Popović i Peko Dapčević izjavili su da pravda uključuje osvetu. (…) Isključeno je da je sve to moglo da prođe bez odobrenja Broza. Komisija se ne bavi NOB-om i partizanima, nego Oznom koja je delovala van ustavnih i zakonskih okvira, a odgovarala je Brozu. Njeni pripadnici su imali dozvolu da ubiju i uhapse koga hoće”, objašnjava istoričar Marković.
Leka Ranković glavni operativac
Naređenja za streljanje u svim republikama i pokrajnama išla su preko tadašnjeg šefa Ozne Aleksandra Rankovića – Leke, koji je bio istovremeno član vrhovnog štaba NOVJ i sekretar Centralnog komiteta KP, kao i njegovog zamenika Svetislava Stefanovića – Ćeće. U Hrvatskoj je otkrivena Rankovićeva depeša koja potvrđuje nameru najvišeg rukovodstva NOB da se masovno streljaju svi „narodni neprijatelji”.
„Vaš rad u Zagrebu je nezadovoljavajući. Za 10 dana u oslobođenom Zagrebu streljano je samo 200 bandita. Iznenađuje nas ova neodlučnost u čišćenju Zagreba od zlikovaca. Radite suprotno od našh naređenja, jer smo rekli da radite brzo i energično i da sve svršite u prvim danima”, navodi se u depeši.
„Prema rečima istoričara Cvetkovića, Ozna je od osnivanja, 13. maja 1944. u Drvaru (Ozna za Srbiju formirana je u junu 1944. na Visu), ustrojena kao politička policija, organizovana po sovjetskom modelu, vođena iz jednog centra za celu Jugoslaviju, a njeni pripadnici su bili na obuci u sovjetskom NKVD.”
„Organi nove službe bezbednosti postavljani su paralelno sa osvajanjem teritorija. Posle uspostavljanja mreže ove službe pristupilo se likividacijama političkih protivnika, „narodnih neprijatelja” i stvaranju mreže poverenika, koja je uspostavila sveobuhvatnu kontrolu nad stanovništvom. Streljanja su obavljana uglavnom konspirativno, po unapred dobro smišljenom planu. Žrtve su bile zatvarane na kratko, ili nekoliko sedmica, gde su bile izložene strahovitim mučenjima. Posle toga su, u grupama od 15 do 30 ljudi, uglavnom noću, u donjem vešu i vezane žicom, izvođene na obode mesta na streljanja”, objašnjava Cvetković.
Šefovi Ozne revnosno izvršavali naređenja
Naređenja za streljanje “narodnih neprijatelja” su se dalje prenosila po strukturama Ozne. Za Srbiju je šef Ozne bio Slobodan Penezić – Krcun, a ona se dalje granala na četiri odseka. Šef Prvog odseka je bio Mile Milatović, drugog Radovan Grković, trećeg Slobodan Krstić – Učo i četvrtog Svetolik Lazarević. Naređenja su nadalje išla preko lokalnih komandanta okruga od kojih je najvažniji bio Beograd, na šta ukazuje činjenica da je prvi beogradski šef Ozne bio sam Slobodan Penezić, koji je istovremeno bio i šef Ozne za Srbiju. On za svog naslednika u Beogradu imenuje Miloša Minića, koji je kasnije postao državni tužilac, pa onda dolazi Veljko Mićunović, koji je ubrzo otišao za šefa crnogorske Ozne. Njega je septembra 1945. nasledio Jovo Kapičić (90), koji se nedavno javno hvalio kako je ubijao ljude:
Svilajnac, 1944, dio spiska streljanih.
„Nismo imali milosti, bili smo okrutni jer smo čistili smeće… To je tada bilo kao da sam Bog. Nije bilo propisa, a mogli ste da sudite i da odlučujete… Šta ja sada da se mirim sa nekim kome sam brata ubio… Srbija je većinom bila za četnike, ne za partizane, to vam ja kažem. Srbija je bila vezana za kralja, dinastiju, crkvu, koja je u duši naroda i intelektualce kakav je bio Slobodan Jovanović”, rekao je Kapičić za dnevni list “Blic” 17. septembra 2009. U istoj izjavi Kapičić je spomenuo i ubijanje nemačkih zarobljenika, zbog čega je Ambasada Nemačke tražila proveru tih navoda, kako je za CINS rekao jedan srpski zvničnik koji nije želeo da ga imenujemo.
U prvom naletu neselektivna ubijanja
Prema raspoloživim dokumentima i brojnim svedočenjima, do kojih je došla Komisija jasno je da su u prvom naletu, po ulasku partizanskih jedinica u Beograd, ubijanja bila masovna i potpuno neselektivna.
Istoričar Cvetković navodi na primer, streljanje beogradskih vatrogasaca na Kalemegdanu, kao i da svaki od tadašnjih 16 beogradskih kvartova ima svoje tajno groblje. O stradanju Beograđana svedoči knjiga “Vreme razlaza” objavljena 1988. koju je napisao nekadašnji major Ozne Milan Trešnjić.
„Plan je bio da se pobije što više saradnika okupatora i neprijatelja revolucije… Mnogi od njih bili su iskreni rodoljubi i umirali su uz reči: “Živeli oslobodioci Beograda”, “Živela oslobodilačka vojska”, kao na primer, intelektualac i građanski političar Milan Komadin”, piše major Ozne.
On u knjizi objašnjava tadašnje raspoloženje pripadnika Ozne, prema Beogradu i Beograđanima, kroz svoj sopstveni primer.
„Zakleo sam se još kao skojevac, kad dođem u Beograd i upadnem u ove vile buržoaske, ovih eksploatatora, krvopija radničke klase i poštenih ljudi, da ću pronaći najluksuzniju vilu nekog buržuja, uskočiti u nju, potražiti najluksuzniji krevet i sa sve čizmama svojim partizanskim i ličkim blatom na njima leći i prespavati”, navodi Trešnjić u svojoj knjizi. U mnogim oduzetim vilama i kućama i danas, 67 godina kasnije, žive naslednici funkcionera socijalističke Jugoslavije kojima su dodeljene. (…)
Teško do posmrtnih ostataka žrtava
U Srbiji čak ni za ubistva zbog zamene identiteta, prilikom masovnih streljanja, do sada niko nije odgovarao, iako su uredno zabeležena u pronađenim dokumentima Ozne. Sa takvim odnosom prema žrtvama i skrivanjem njihove sudbine i grobnica nastavilo se čak i devedesetih godina prošlog veka, kada su ideološke stege formalno bile uklonjene. Porodice žrtava bile su prinuđene da same traže kosti svojih najbližih… (…)
Uništavanje i krađa dokumenata
(…) Pred Komisijom se pojavio još jedan problem, a to je prema rečima njenog predsednika Slobodana Markovića, uništavanje istorijske građe.
„Znamo da je deo građe uništen nakon brionskog plenuma, između 1966. i 1968. godine, kada je smenjen Ranković. Tada su komisijski uništena dokumenta. Nešto je nestalo devedesetih godina, kada su dokumenta završavala u privatnim rukama. Tek na kraju istraživanja ćemo proceniti koji deo građe je na raspolaganju, a koji nije”, kaže istoričar Marković. (…)
Najmasovnije grobnice u Vojvodini
Cvetković navodi da u Srbiji nema velikih grobnica kao u Sloveniji i najmasovnije, sa više stotina žrtava, kako se pretpostavlja, nalaze se u Vojvodini. Komisija je koristila i podatke Anketnog odbora Skupštine Vojvodine formiranog 2003, koji je tokom svog rada popisao oko 27. 000 stradalih i nestalih od septembra 1944. do 1948, a procene su da je u tom periodu u Vojvodini ubijeno oko 45. 000 ljudi. Neki članovi tog Odbora su se sada priključili Komisiji. Prema podacima do kojih je došla Komisija, kao i Anketni odbor, na području Vojvodine masovno su ubijani i pripadnici nemačke i mađarske nacionalne manjine. Nekada su žrtve bile čitave porodice, a streljanja su vršile i sovjetske jedinice.
Zaječar, spisak zatvorenika, februar 1945.
O zločinima nad nemačkim civilima svedoči i Vladimir Dedijer u svojoj knjizi, gde navodi pismo Broza upućeno Peku Dapčeviću 16. oktobra 1944:
„Pošalji mi hitno preko Bele Crkve za Vršac jednu od najboljih jakih brigada, eventualno Krajišku. Potrebno mi je da očistim Vršac od švapskih stanovnika”, navodi se u pismu.
Istoričar Cvetković navodi da će se Komisija sledeće godine baviti lokacijama u Vojvodini, koje su do sada bile zapostavljene. Prema tom nepotpunom popisu Anketnog odbora, u Vojvodini je posle 12. septembra 1944. ubijeno oko 26.000 nemačkih civila, takozvanih Folksdojčera i oko 6.000 mađarskih civila. Većina popisanih su bili žene, deca i starci. Članovi tog odbora pretpostavljaju i da je ubijeno i oko 15.000 ratnih zarobljenika. (…) Problem je što u dokumentima, prema rečima Cvetkovića, članovi Komisije nisu našli popis ubijenih ratnih zarobljenika. Pronađen je, međutim, dokument Ozne u kojem se navodi da je u Vojvodini u logorima bilo 105. 740 Nemaca, od čega muškaraca 30. 745, žena 54. 099 i dece 20. 896.
(…)
Članovi Komisije ne žele da govore o ukupnom broju streljanih u Srbiji. Istoričar Cvetković ističe da oni neće da licitiraju brojem žrtava, već žele da utvrde tačan broj, ali da za sada može da se kaže da je u pitnju više desetina hiljada.
Neke procene iz srpske emigracije su dostizale i više od 200. 000 ljudi streljanih samo u Srbiji, a streljanja su se odvijala u svim bivšim republikama SFRJ. S druge strane, pripadnci NOVJ i njihova sadašnja udruženja i dalje negiraju da je bilo masovnih streljanja. Tako general Stevan Mirković, kaže da postoje grobnice, ali da su u njima „zakopane žrtve sukoba na kraju rata između partizana i četnika, koji nisu hteli da se predaju”.
(…)
„U negovanju istorijiskog sećanja potomci žrtava obično predimenzioniraju broj nastradalih, dok oni koji su odgovorni za zločine, ili njihovi ideološki naslednici pokušavaju da negiraju postojanje zločina i da minimiziraju taj broj. Mora se biti oprezan sa brojem ubijenih i sačekati da se sliju sve informacije u Komisiju, pa da onda damo konačnu procenu. Za to je potrebno još dve godine rada”, kaže predsednik Komisije Slobodan Marković.
Slovenci mnogo više uradili
Mnogo više nego u Srbiji, gde prema rečima istoričara ima najviše gdokumenta u arhivama, urađeno je u Sloveniji, gde je proces otkrivanja komunističkih zločina, počeo krajem osamdesetih godina prošlog veka.
I u Hrvatskoj je mnogo urađeno, tamo je grupa istoričara i arhivara 2005. objavila 118 dokumenata hrvatske Ozne u zborniku „Dokumenti – partizanska i komunistička represija i zločini u Hrvatskoj 1944 – 1946”. U zborniku u kojem je CINS imao uvid, postoje brojni dokazi da su streljanja vršena planski, po naredbi, a postoje i primeri dokumenata u kojima se jasno navodi da su presude pisane po naređenju rukovodstva Komunističke partije – nakon streljanja. Član Komisije slovenačke vlade za otkrivanje masovnih grobnica, dr Mitja Ferenc, profesor istorije na Univerzitetu u Ljubljani, kaže za CINS da su njihova iskustva sa ekshumacije više od 20 grobnica i da se u njima nalazi znatno više žrtava nego što su pretpostavljali.
„Na primer tako je bilo sa jamom Tezo kod Maribora, gde smo prepostavljali da ima oko 2. 000 žrtava. Kada smo počeli sa otkopavanjem, samo u prvom sloju otkriveno je 1. 179 tela. Kako je rov dug 900 metara, pretpostavljamo da u njemu ima oko 15. 000 žrtava. Ispostavilo se da je to jama sa najvećim brojem žrtava u jugoistočnoj Evropi”, kaže profesor Ferenc.
Komisija Vlade Slovenije sastavljena od forenzičara, antropologa, istoričara i pripadnika kriminalističke policije do sada je otkrila 600 masovnih grobnica i oni procenjuju da u njima ima oko 100. 000 žrtava koje su streljale partizanske jedinice.
(…) Veliki broj ljudi je ubijen u Sloveniji, jer su Britanci iz Italije, prema pretpostavkama isroričara Srbije, Slovenije i Hrvatske vratili partizanima oko 200. 000 ljudi izbeglih iz Jugoslavije.
Slovenačka Skupština je još 1992. donela zakon o pomirenju različitih pokreta otpora, jer su tamo postojali, osim partizana, Plava garda koja je bila pod komandom Dragoljuba Draže Mihailovića i Bela garda koja se borila za nezavisnost Slovenije. Od 1996. počele su prve ekshumacije kod Celja i Maribora, a 2001. godine Vlada je donela uredbu o uređenju i spomen obeležavanju pronađenih grobnica. Otkrivanje grobnica je i u Sloveniji bio mukotrpan posao, jer nisu postojali tragovi u dokumentima. Nađena su i dokumenta koja svedoče o uništavanju grobnica, kao na primer Okružnog narodno oslobodilačkog odbora za vipavsko područje.
„Načelno moraju se uništiti grobnice pobijenih izdajnika, te se mora izbrisati svaki njihov trag i sećanje, kako bi se neokrnjeno sačuvala čast naroda”, navodi se u ovom dokumentu.
Za razliku od Slovenije, žrtve u Srbiji su prema rečima Cvetkovića u najvećem broju bile civili, koji nisu pripadali ni jednoj oružanoj formaciji, već su samo označeni kao “narodni neprijatelji”.
Čak i u Sloveniji postoje problemi sa suočavanjem sa partizanskim zločinima i prema rečima profesora Ferenca sada je zbog toga došlo da zastoja u istraživanjima.
„Kada je otkriveno da su u partizanskim jedinicama koje su streljale ljude kod Hudu jame bili Slovenci, došlo je do zastoja. Do sada je priča bila da su sve te ljude ubijali drugi, a ne Slovenci. Sad je otkriveno drugačije. Pokrenuti su neki krivični postupci, ali je došlo do zastoja u radu Komisije”, navodi profesor Ferenc.
Otpor radu Komisije
U Srbiji i dalje postoji veliki otpor prema inicijativi da se uopšte i prizna da su partizanske jedinice po naređenju Broza i Vrhovne komande NOVJ činile masovne i organizovane zločine.
Da je taj otpor postojao čak i prilikom formiranja Komisije govori i njen sekretar Srđan Cvetković.
„Samo ime Komisije – „Državna komisija za pronalaženje i obeležavanje svih tajnih grobnica u kojima se nalaze posmrtni ostaci streljanih posle 12. septembra 1944. godine” – govori da se tu nešto skriva. Uobičajeno je da takve komisije imaju naziv kojim bi se identifikovale žrtve i počinioci, što ovde nije slučaj. To govori da je za nekog to bilo i dalje preosteljivo. U evropskim, postokumunističkim zemljama najčešće su formirane komisije za popisivanje žrtava komunizma ili komunističkog sistema”, navodi Cvetković.
On dodaje da se, kako kaže, „tihi bojkot” pokazuje i tako što osim male pomoći Ministarstva pravde nijedna druga državna institucija ne finansira ovu Komisiju. (…)
Do skora su pitanja o masovnim streljanjima nedužnih ljudi po naredbi iz partizanske komande uglavnom pokretali samo članovi porodica žrtava. Decenije u kojima je negirana ova, kako su utvrdile komisije Srbije, Slovenije i Hrvatske, istorijska činjenica, samo su pojačale odlučnost potomaka žrtava da se utvrdi istina.