(Coat_of_Arms_of_the_Ecumenical_Patriarchate_Constantinople_St._Georges_Cathedral_Istanbul.svg_.png; izvor: Creativ Commons, sr.wikipedia.org)
Nihad Filipović
Sve do 1878. i okupacije Bosne i Hercegovine sa strane Austro-Ugarske Monarhije, pravoslavne crkve u BiH (sa tri eparhije – dabrobosanska, zvorničko-tuzlanska i zahumsko-hercegovačka; kasnije, 1900. osniva se i četvrta, banjalučka eparhija), bile su pod jurisdikcijom Vaseljenske (Carigradske) patrijaršije. Austro-Ugarska Monarhija, vođena državnim interesom (eliminiranje pravoslave crkve kao faktora integracije oko Srbije), 1880. sa patrijaršijom u Istanbulu, zaključuje Konvenciju o uređenju međusobnih odnosa. Iako je Konvencija imala provizoran značaj (znači, ne konačno rješenje), od te godine, pa faktički do 1920, pravoslavne crkve u Bosni, formalno ostaju i dalje pod nadležnošću Vaseljenske patrijaršije, ali su faktički međutim, to samostalne crkve, sa sobstvenom Bogoslovijom (puni naziv “Istočno-pravoslavno bogoslovsko sjemenište”; izdržavano iz budžeta Zemaljske vlade) i Konzistorijem (najviša crkvena vlast i organ za bavljenje i rješavanje crkvenih pitanja), s tim da pravo imenovanja mitropolita, do tada na Vaseljenskoj patrijaršiji, sada pripada Austrougarskoj kruni, koja je, kao vrstu kompenzacije za gubitak kontrole nad prihodom i općenito nad pravoslavnim crkvama u Bosni, godišnje plaćala partijaršiji u Carigradu, 58. 000 pijastera, u zlatu.
Iz ovog izlazi da je pravoslavna crkvena organizacija u Bosni, od 1880, uvjetno rečeno, samostalna i bosanska, (ili preciznije pod carskom kontrolom u Beču i kontrolom Zemaljske vlade u Sarajevu).
Mitropolit dabro-bosanski Sava Kosanović, teolog i učitelj; nakon smjene fanariotskog (grčkog) mitropolita Antima, prvi je novoimenovani mitropoliti iz reda nacionalnog, (bosanskog) pravoslavnog svećenstva.
Uvjetno rečeno “samostalna i bosanska” jer samostalnost je ipak ograničena, u smislu da je car u Beču, (a ne pravoslavni kler u Bosni ili, što bi bilo još poželjnije rješenje, pravoslavni vjernici u Bosni), taj koji imenuje (ali i razrješava dužnosti) najviše vjerske poglavare – mitropolite; koji su opet direktno finacijski ovisni od civilne adminstracije tj. Zemaljske vlade u Sarajevu; oni se financiraju prilozima pravoslavnih vjernika, ali o visini priloga odlučuje Zemaljska vlada, (a priloge prikupljaju njeni činovnici). Ovakvo je riješeno jer je državni razlog K. u. K. monarhije tako nalagao, a naime, da bez uplitanja sa strane, državni suveren, dakle car u Beču, kao ovaploćenje imperijalnog suvereniteta, imenuje najviše vjerske poglavare, u ovom slučaju pravoslavnih u Bosni.
Znamo kakav je bio daljnji historijski slijed: ide Gavrilo Princip i pucnji na Vidovdan 1914. na K. u. K. prestolonasljednika, slijedi Prvi svjetski rat, koji završava 1918. porazom i raspadom K. u. K. monarhije i formira se Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca (SHS). Novoformirana kraljevina slijedi isti onaj put kojim se kretala i K. u. K. Monarhija nakon okupacije BiH: obzirom na novo činjenično stanje na terenu (formiranje Kraljevine SHS), idu pregovori sa Vaseljenskom patrijaršijom oko ujedinjenja pravoslavnih crkvi u novoformiranoj kraljevini.
Pregovori su okončani nagodbom: Kraljevina SHS je platila 1, 5 milion franaka Vaseljenskoj patrijaršiji, a ista, 19. marta 1920. priznaje autokefalnost i status patrijaršije Srbskoj Pravoslavnoj Crkvi. Tomos s tim u vezi je navodno Vaseljenska patrijaršija izdala Srbskoj Pravoslavnoj Crkvi 1922, s tim da, kazuju neki izvori (npr. dr. Veselinov Dragan) – nema ga, niko i nikada ga nije vidio. Ni onda ni danas. Kako bilo da bilo, uslijedilo je podvođenje pravoslavnih crkvi u Bosni, (i ostalim jugoslavenskim zemljama), pod nadležnost Srbske Pravoslavne Crkve.
Pravoslavne crkve nisu nacionalne, on su mjesne i saborne: jedan narod, jedna država, jedan crkveni poglavar. Prema pravoslavnom kanonu, pravoslavne eparhije van teritorije matične države, duhovno i administrativno su u nadleštvu Vaseljenske patrijaršije i Vaseljenskog patrijarha. Postoje odstupanja, (Ruska Pravoslavna Crkva, Srbska Pravoslavna Crkva imaju eparhije van matičnih nacionalnih država ruskog odnosno srbskog naroda); ali rečena odstupanja, nisu u duhu pravoslavnih kanona.
E sada ide nadrealističko pitanje:
Koliko će u Bosni još vode proteći Unom, Drinom i svim bosanskim rijekama, dok se historija ne ponovi i nanovo vrate makar i provizorna autokefalnost pravoslavaca u Bosni i Hercegovini, kako je bilo za K.u.K. monarhije.
Jer promijenjene su činjenice na terenu: nema više Jugoslavije, Bosna i Hercegovina je suverena nacija (država) i prema pravoslavnom kanonu, pravoslavna crkvena organizacija u toj državi bi trebala biti pod duhovnom i pravnom jurisdikcijom Vaseljenske patrijaršije.
Pitanje je zbilja nadrealističko, posebno u kontekstu analogije koja postoji, upoređeno s položajem muslimana u Republici Srbiji, (IZ u Srbiji je mešihat IZBiH), kao i obzirom na činjenice da Republika Srbija, radi na podjeli Islamske Zajednice u Srbiji i već de facto imaju formiranu IZ izvan duhovne i pravne nadležnosti IZBiH u Sarajevu.
S druge strane, nema teorije, a kamo li domislive prakse, tj. snage (ukupne, političke i bosanske državotvorne) koja bi takav tok historijski opredmetila i u Bosni i Hercegovini. Jer, za razliku od Srbije, Bosna i Hercegovina nije ili jedva da jeste država; a sasvim je jasno, da nema ni elementarnu mogućnost državnog (znači suverenog) konsolidiranja na ovim pitanjima.
Prema tome, u kontekstu sveukupne situacije (u BiH i regionalno, ali i neizvijesnost sa kojom se Evropa i svijet evidentno sučeljavaju nakon agresije Ruske Federacije na Ukrainu), i imajući u vidu naše kulturološke standarde i značaj vjerskog pitanja za svaku državu, (a specifično, iz poznatih historijskih razloga, za post-jugoslavenske zemlje), s mišljenjem usmjerenim na budućnost naših odnosa, sve što se može kazati, a da se neće pogriješti jeste – Neka nam je Bog na pomoći!
whoiscall
Thanks for sharing.