Nihad Filipović
Odkud u nekih ljudi ta potreba konstantnog samozavaravanja i opetovane nesposobnosti za sagledavanje istine. Činjenica je, i to neoboriva, absolutno se to ne može racionalno dovoditi u pitanje: jugoslavenski ekonomski sistem je riknuo već negdje sredinom šezdesetih. Ma i ranije, ali eto uzmimo tu privrednu reformu kao nekakav orijentir.
Poslije je, tokom sedamdesetih, to je održavano kreditima sa zapada (koje vlast nije investirala na temelju ekonomske logike, nego je novac plasiran voluntaristički, tj. onako kako se drugovi dogovore; ne dakle, prema potrebama ljudi i diktatu života, nego prema interesnoj sprezi drugova u partiji. Jednostavno, to je bio taj modus operendi, model mišljenja i prakse koji su komunisti razvijali, tzv. demokratski centralizam, (u narodu poznat kao burazerski socijalizam). Te kredite je namicala Jugoslaviji, rečeno je to i u ovome prilogu dole, ne konkurentna ekonomija sposobna da vraća dugove, kako bi se očekivalo, nego dobrim dijelom, a vjerovatno i najprije, Titova karizma iz Drugog svj. rata i ugled na političkom zapadu nakon suprotstavljanja Staljinu 1948.
Dalje, tu su i političke investicije u Africi i tzv. nesvrstanim državama svijeta gdje YU dobiva poslove ne po logici tržišne konkurencije, nego radije zahvaljujući direktnim političkim vezama YU (Tita) i lidera tih država. Zatim, nakon tzv. privredne reforme od sredine 1960-ih, tu su donacije radnika kojima je omogućeno da idu na rad na zapad odakle su slali nazad u domovinu čvrste kapitalističke markice, fraknice…itd.; to je naravno učinjeno iz razloga da se smanje socijalne tenzije u državi proizvedene neučinkovitim ekonomskom organizacijom (pametan potez pragmatičnog Tita i partije; pametan naravno sa stajališta održanja partije i lidera na vlasti).
I naravno, to stanje je i dalje održavano represijom, i to represijom svih vrsta, od represije na medije i slobodnu informaciju do represije na razne slobodne strijelce, kafansku političku opoziciju itd.
Poslije Titove smrti, sa razvojem krize odnosa u jugo-federaciji, sistem je još strmoglavije krenuo urušavati se. Obćenito, taj sistem jeste neke stvari u ekonomskoj sferi pomjerio na bolje, jer se startalo sa niske osnovice i uz to u zemlji koja je netom izašla iz četvorogodišnjeg građanskog rata u kojem su počinjeni strašni zločini genocidnih namjera i razmjera. Strah, potreba ljudi da žive u miru, da im se zlo ne ponovi, plus jaka ideološka kontaminacija društva i diktatura jednopartijske države, “stvari” su držali pod kontrolom, dok je živjela karizma neupitnog maršala.
Ali, čim je maršal umro, a sistem već odavno dostigao plafon, gdje se dalje na takav način, naprosto nije moglo – jer ne možete više ljudima koji su do juče sanjali biciklo kao vrhunac životnog standarda, i konačno ga “osvojili”, prodavati te biciklističke mrkvice, a vi se okolo vozikati u luksuznim limuzinama; e tada uskoče taj yugo-komunistički, kardeljevski demagoški “pluralizam samoupravnih interesa” u političkoj sferi i kokano radničko samoupravljanje u ekonomskoj sferi, gdje u politici, biva konačno, imamo slobodno očitanje podrazumijevajućih pluralnih interesa u društvu – pod kontrolom jedne partije (sic), a u ekonomiji biva, osvaja se participacija i odlučujuća uloga radnika u upravljanju preduzećima. I jedno i drugo bilo je u startu percepcija malog Đokice o tome šta slobodno društvo i šta učinkovita ekonomija jeste.
Helem, nakon Titove smrti dolazi “vrijeme razpleta”; dolazi do otvorenih lomova u Savezu komunista Jugoslavije, dolazi do stvarne političke pluralizacije društva i slijedi pokušaj Ante Markovića da temeljito preustroji jugo-ekonomiju.
Međutim, na izazove novog vremena, jugo-komunisti ne nalaze rješenja, jer oni kao što historija komunizma obćenito kazuje, u uslovima slobode, politički funkcionirati na civiliziran način ne znaju. U historijskom zamahu novog vremena tranzicije, što nazaustavljivo navire nakon smrti maršala, pada Berlinskog zida i destrukcije komunističkog projekta na istoku Evrope, u uvjetima odjednom promoviranih društvenih sloboda, jugo-komunisti, manje-više listom, samo okreću ćurak i umjesto multikulturalističkog internacionalizma u kojeg su se do juče zaklinjali, prihvataju i zaklinju se u nacionalizam, i to u najgoroj, radikalnoj, etničkoj verziji. Faktički s političke pozicije lijvog radikalizma transferiraju se na političku poziciju desnog radikalizma, ostavljajući pri tom prazan prostor političkog centra; (dakle upravo ono polje političkog djelovanja koje je polje rađanja i reprodukcije demokratskih ideja i prakse).
Pokazaće se, ni novopromovirani etno-nacionalisti, koji u novim uslovima slobode političkog deklariranja, listom osvojiše imaginaciju naroda (jasno, svaki u svom etničkom “polju” djelovanja), takođe to ne znadoše, jer to je bila ta civilizacijska razina “osvojena u Jugoslaviji; mi prosto kao ljudi nismo bili svikli na funkcioniranje u okvirima slobode, nismo imali (i dalje je nemamo) razvijenu svijest o značaju instutcionalnog niveliranja pluralnih interesa društva, nismo imali oslobođen medijski prostor i razvijene demokratske institucije kontrole u sistemu. Dobrim dijelom i dalje takva je situacija u zemljama nasljednicama Jugoslavije, a definitivno takva je situacija u Bosni i Hercegovini. U principu to se i dalje svodi na jednoj strani, na – Neka komšiji crkne krava; a na drugoj, kobajagi građanskoj i progresivnoj strani društvenog klatna, to se svodi na jugonostalgičarska, postkomunistička ideološko titoistička glavinjanja; (kao da je ono vrijeme od juče, a ne neko sasma novo vrijeme koje traži nova rješenja na nove izazove).
Tako je Jugoslavija otišla u tri krasnE, da se (najvjerovatnije) nikada više otuda kao takva ne vrati.
To bi bila, lapidarno kazivano, ta jugoslavenske priča o dobrom životu. Ekonomski bio je to neviđeni voluntarizam, neznanje i nasilje nad prirodnim impulsima čovjeka, a politička pak strana tog blatantnog šarlatanstva u ekonomiji, bila je ogoljeno nasilje, pljačka društvenih resursa i borba za vlast, ali ne legitimno, agitacijom u narodu i pridobivanjem glasača. To komuniste nije zanimalo. Nego je oslonac bio na pištolj i pendrek, streljački vod i revolucionarno pravo, znači nasilje, otimačina, kojekakve nacionalizacije, eksproprijacije, konfiskacije od nenarodnih “elemenata” i slično.