Salvador Dali, Methamorphosses of Narcissus, 1937.
Piše: Nihad Filipović
I dok strateški cilj ostaje isti, a to je teritorijalno i političko ujedinjenje srpskog naroda, intelektualna etnonacionalistička srpska elita usvaja novu taktiku: aktivno čekanje.
To potom postaje, službena srpska politika:
borba za teritorije, sa vojnog, prebacuje se na kulturno-politički front.
II
Taktika aktivnog čekanja
Kao što je široj javnosti poznato, dejtonska ustavna konstrukcija BiH je u prvi mah dočekana sa odbojnošću sa strane srpskih etnonacionalista. Oni su smatrali da je dejtonski mirovni plan, a sa njim i nova ustavna konstrukcija BiH, da je to dakle iznuđeno pod pritiskom razvoja vojne i ukupne političke situacije i da je kao takvo za Srbe to dugoročno neprihvatljivo rješenje. Iako je Milošević prije odlaska u Dejton, uspio ishoditi podršku svih relevantnih političkih faktora u Srbiji, Crnoj Gori, (uključujući i „nepolitičku“ Srpsku pravoslavnu crkvu), i srpskoj paradržavi u BiH, odmah nakon Dejtona, srpska etnonacionalistička elita mu okreće leđa; počinju žestoki napadi na taj Sporazum, a dejtonsko rješenje se doživljava kao izdaja.
„Kost u grlu“ srpskim etnonacionalistima nije bio Mirovni Sporazum po sebi, jer da ga nije bilo, srpski radikalski nacionalizam bi doživio totalni krah, ne samo u Hrvatskoj nego i u BiH. Slijedom hrvatske vojne akcije nazvane „Oluja“ i ofanzive Armije RBiH „Sana ‘95“, vojni momentum je bio na strani Armije BiH i hrvatske vojske.
U Hrvatskoj, srpska paradržava, tzv. Srpska Krajina, (60) tone i nestaje faktički bez otpora. Vojska i narod jednostavno se pakuju i bježe.
I u BiH se osipa kao kula od karata tamošnja srpska ratna tekovina, tzv. Republika Srpska (RS). Gubi se prostor i gradovi padaju jedan za drugim, a padom Prijedora i Banja Luke, što je bilo pitanje dana, „u roku od nekoliko sedmica, pala bi i cela Republika Srpska“, pamtimo iskrenu zjava Vuka Draškovića, lidera Srpskog pokreta obnove, datu u tom vremenu…
A onda sve staje. Na insistiranje SAD i saglasnost bosanske – čitaj predsjednik Izetbegović i hrvatske strane – čitaj predsjednik Tuđman, zaustavljena su ofanzivna dejstva Hrvatske Vojske i Armije BiH, a u Dejtonu počinju pregovori za mirno okončanje rata.
Dejtonski Mirovni Sporazum spašava velikosrpski etnonacionlistički plan od totalnog kraha.
Da je to tako ubrzo se shvatilo i u najtvrđim radikalskim glavama. Međutim, ono što je njima smetalo iz Mirovnog Sporazuma, ona „kost u grlu“, bila je zapravo nova ustavna konstrukcija BiH, jer je prema dejtonskom planu, BiH nastavila postojanje kao država; srpski plan priključenja Srbiji dijela Bosne, zbog čega su i otpočeli rat, nije do kraja proveden: dobili su republičicu, ali ista ostaje u državi BiH. To je bila glavni razlog njihovog nezadovoljstva.
Ali ubrzo, kod njih nastupa preokret u prevlađujućem političkom raspoloženju. Nakon kratkog perioda nacionalističkog dejtonskog mahmurluka, mjenja se ukupan politički kurs: svi relevantni subjekti politički organiziranih Srba etnonacionalista shvaćaju kakve ogromne prednosti srpskom nacionalizmu nudi dejtonski ustavni plan BiH.
Polazi se od procjene da je dejtonska BiH i u njoj RS, bilo ono najviše moguće u proizvedenim okolnostima, da je to maksimum za Srbe u međunarodnoj političkoj suituaciji kakva jeste, da je unošenje etničkih elemenata u novu ustavnu konstrukciju BiH, garancija da se BiH neće unitarizirati i potpasti pod bošnjačku dominaciju i da je to zapravo formula kojom se dugoročno može opstruirati funkcioniranje države BiH.
I dok strateški cilj ostaje isti, a to je teritorijalno i političko ujedinjenje srpskog naroda, intelektualna etnonacionalistička srpska elita usvaja novu taktiku: aktivno čekanje.
To potom postaje, službena srpska politika:
borba za teritorije, sa vojnog, prebacuje se na kulturno-politički front.
Značaj kulture u oblikovanju srpskog duhovnog prostora i nacionalnog identiteta, uočen je još ranije, i to puno ranije, sa strane učenih srpskih radikalskih glava. U vrijeme trajanja komunističke Jugoslavije, (koja je, posmatrano sa historijske distance od evo skoro pa trideset godina od njenog nestanka sa historijske scene, de facto bila pritajena živuća varijacija velikosrpske ideje), glavna penetracija srbskog nacionalizma u kolektivnu duhovnost jugo-građana (specifično Muslimana-Bošnjaka, jer se tu najprije radilo o pretenzijama na njihovu zemlju) nije vršena preko represivnog aparata, kao jednog od ključnih instrumenata vladanja u tom period, (znači: ideologija tj. partija, lider, tj. kult ličnosti i plus represivni aparata tj. policija i vojska); u tom totalističkom instrumentariju represivni aparat je sistem, tek održavao takvim. No glavna penetracija srbskog nacionalizma u kolektivnu duhovnost jugo-građana vršila se preko kulture, tj. uradaka duha (poezija i književnost), plus populistička nauka naročito historija.
Krajem 1980-ih i početkom 1990-ih, u vremenu priprema za rat, taj model i instrumentarij je i dalje u operativi. U tadašnjim jugo-relacijama sveukupne nadmoći srpskog etničkog elementa, kultura je korištena kao instrument pranja mozgova i kao fitilj za „paljenje“ kolektivne imaginacije mase (naravno, najprije srpskog naroda), odnosno za dezorijentiranja i duhovnu pometnju svih ostalih.
Međutim, sada, sa vojno nepovoljnim razvojem rata u Hrvatskoj i BiH (de facto nakon što su „izgubili“ u tim ratovima, a poslije i na Kosovu), potrebno je vraćati se kulturi i jačati duhovno jedinstvo „radi očuvanja ugroženog identiteta srpskog naroda“… Osmotrimo nešto bliže ovaj vrlo važan, dugoročno, strateški najvažniji element u srpskoj državnoj politici.
Nastavlja se.
(Izvadci iz autorove političke studije Etnonacionalizam na pokaz)
(60) Lakoća sa kojom je pala srpska paradržava u Hrvatskoj, brzina tog pada kao i činjenica da Milošević nije učinio ama baš ništa kako bi pomogao lokalne Srbe, još je jedna jaka indikacija u prilog teze o dogovorenom ratu. U opširnom intervju koji je dao splitskom listu “Feral Tribune”, od 11. 10. 2007, Drago Kovačević, posljednji gradonačelnik Knina prije “Oluje”, između ostalog, upitan je: “Bili ste u krajinskoj delegaciji na razgovorima kod Miloševića u proljeće 1995. Kako procjenjujete njegov odnos prema Krajini?”
Kovačević ovako odgovara: “On na Krajinu nikada ozbiljno nije mislio i njemu je ona trebala radi dvije stvari. Prvo, Krajina mu je služila kao ucjena za Tuđmanovu lojalnost u partnerstvu oko podjele Bosne i, drugo, ona mu je trebala kao organizacijski oblik zamrznutog konflikta. Lokalna krajinska vlast trebala je Miloševiću samo utoliko da postoji netko na terenu tko će kontrolirati narod dok se proces razmjene stanovništva ne dovrši do kraja. Kada smo izlazili iz Knina nakon Oluje, kolona se 7. avgusta zaustavila u Banja Luci u koju je ekspresno stigla Buba Morina, komesar za izbjeglice iz Srbije, a Ratko Mladić postavio je vojnu policiju na izlazu iz grada i nije se moglo dalje. Tada je Buba Morina rekla kako mi treba da naselimo Srebrenicu, Višegrad i Bratunac, mjesta iz kojih su izbačeni Muslimani i Hrvati. U isto vrijeme u Banja Luci policija upada u hrvatske kuće i skelom ih kod Davora prebacuje na hrvatsku stranu gdje onda oni ulaze u srpske kuće na Baniji… Eto to je humano preseljenje. Ovaj rat nije predstavljao rezultat neprijateljstva među elitama, nego je bio kolateralna šteta jednog dogovora koji se na terenu nije mogao do kraja kontrolirati”.
U pomenutom intervju Kovačević navodi još jedan interesantan detalj koji, na svoj način dosta govori o Miloševiću kao osobi. Opisujući posljednji dan u Kninu prije ulaska hrvatske vojske, Kovačević kaže: “U općini sam zatekao neke krajinske generale i Milu Martića kako sa nekim razgovara telefonom. Na liniji je bio Slobodan Milošević. Martić je pitao da li mu Milošević može vojno pomoći, a Milošević je odgovorio da ne može. Šta da radim, pitao je Martić. Ubij se, odgovorio je Milošević”.